ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΟΥΜΕ ΤΟ 2019 ΜΕ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΑ & ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ 47 ΦΙΛΟΥΣ ΤΟΥ SLUS

Ζητήσαμε από 47 φίλους του SLUS να διαλέξουν βιβλία, ταινίες, δίσκους, τηλεοπτικές σειρές, θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, εκθέσεις και λοιπά καλλιτεχνικά δρώμενα της χρονιάς που μας πέρασε. Να μοιραστούν με το SLUS, όχι απαραίτητα τα καλύτερα του 2019, αλλά αυτά που τους ενθουσίασαν, τους προβλημάτισαν ή τους συγκίνησαν. Αυτά που ξεχώρισαν την χρονιά που πέρασε. Αυτά που διάβασαν, είδαν και άκουσαν.

Λίγο πριν το 2020 λοιπόν, λίγο πριν μπούμε σε μια “θαυμαστή νέα” δεκαετία, συγκεντρώσαμε εδώ και σας παρουσιάζουμε μια ανθολογία προτάσεων που συναρμολογούν έναν συναρπαστικό εικαστικό και λογοτεχνικό μικρόκοσμο. Απολογισμός: 33 βιβλία, 10 θεατρικές παραστάσεις, 8 ταινίες, 4 τηλεοπτικές σειρές, 1 δίσκος, 4 συναυλίες, 2 αρχιτεκτονικά έργα, 10 εκθέσεις, μια οπτικοακουστική εγκατάσταση & 1 youtube channel. Την τιμητική της έχει η ταινία Παράσιτα. Και όχι άδικα.

Ευχαριστούμε θερμά όσους συμμετείχαν στην μικρή ανασκόπηση του 2019 & ευχόμαστε σε όλους καλή χρονιά. Love & be loved. Θα δανειστώ τέλος λίγο από το κλείσιμο της Δήμητρας Δερμιτζάκη, ως προτροπή. Ας βαδίσουμε στο 2020 (και την επόμενη δεκαετία) με τα λόγια του Χούλιο Κορτάσαρ στην καρδιά μας: «Να καταθέσεις την μαρτυρία σου. Να αγωνιστείς ανάμεσα στο τίποτα που θα μας σαρώσει».

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ

* με αλφαβητική σειρά 

1. Δημήτρης Αθηνάκης, δημοσιογράφος, μεταφραστής, ποιητής. Η πρόσφατη συλλογή του, «φτηνό κρεβάτι», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.
2. Νίκος Αναστασόπουλος, Δρ. αρχιτέκτονας – ερευνητής. Διδάσκει στη Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ.
3. Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, αρχιτέκτονας, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ | αρχιτεκτονικό γραφείο Tense Architecture Network.
4. Γεωργία Βαλωμένου, αρχιτέκτονας. Εργάζεται στην Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.
5. Κωνσταντίνα Βούλγαρη, σκηνοθέτης. Η τελευταία της ταινία λέγεται “Συγχαρητήρια στους Αισιόδοξους”.
6. Σοφία Βυζοβίτη, αρχιτέκτονας, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας | Το τελευταίο της βιβλίο «μικροκατοικία-άτλαντας για αρχιτέκτονες» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις University Studio Press.
7. Στέλιος Γιαμαρέλος, αρχιτέκτονας. Συντονίζει και διδάσκει μαθήματα ιστορίας, θεωρίας και διαθεματικών σπουδών της αρχιτεκτονικής στην Σχολή Αρχιτεκτονικής της Bartlett (UCL).
8. Αννίτα Δεκαβάλλα, ηθοποιός και μεταφράστρια. Μαζί με τον Τάκη Βουτέρη δημιούργησαν το Θέατρο Εξαρχείων.
9. Δήμητρα Δερμιτζάκη, σκηνοθέτης. Αυτήν την περίοδο ετοιμάζει την νέα της παράσταση που είναι βασισμένη στο τροπάριο της Κασσιανής.
10. Λίνα Δήμα, Δρ. αρχιτέκτονας, μεταδιδακτορική ερευνήτρια ΕΜΠ. Διδάσκει Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό και Μεθοδολογίες του Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
11. Άντζελα Δημητρακάκη, συγγραφέας και ιστορικός τέχνης. Διδάσκει θεωρία της σύγχρονης τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου | Το τελευταίο της βιβλίο «Τίνα: Η ιστορία μιας ευθυγράμμισης» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Το βιβλίο της «Τέσσερις μαρτυρίες για την εκταφή του ποταμού Ερρινυού» τιμήθηκε με το βραβείο Διηγήματος της Ακαδημίας Αθηνών και το βραβείο Διηγήματος/Νουβέλας 2017 του περιοδικού Ο Αναγνώστης.
12. Καλλιόπη Δήμου, αρχιτέκτονας. Μαζί με τον Sorin Istudor διατηρούν το αρχιτεκτονικό γραφείο skaarchitects.
13. Γιάννης Δούκας, ποιητής | Το τελευταίο του βιβλίο «Το σύνδρομο Σταντάλ» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.
14. Κωνσταντίνα Θεοδώρου, αρχιτέκτονας- ερευνητής.
15.  Όλγα Ιωάννου, αρχιτέκτονας, διδάκτορας ΕΜΠ. Μαζί με τον Γιώργο Καρβέλα διατηρούν το αρχιτεκτονικό γραφείο Ioannou Karvelas Architects.
16. Γιάννης Καλαβριανός, σκηνοθέτης. Το έργο του «Γιοι και κόρες» κέρδισε το Βραβείο δραματουργίας ελληνικού έργου Κάρολος Κουν 2014. Το νέο έργο του «Hotel Éternité» ανεβαίνει στη Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» του Εθνικού Θεάτρου τον Ιανουάριο του 2020.
17. Θάλεια Καραμολέγκου, ραδιοφωνικη παραγωγός & δημοσιογράφος
18. Δήμητρα Καραμπελιά, αρχιτέκτονας. 
19. Γιάννης Καραχάλιος, αρχιτέκτονας | αρχιτεκτονικό γραφείο Plaini and Karahalios Architects.
20. Τόνια Κατερίνη, αρχιτέκτονας και πρώην πρόεδρος του ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών – Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων).
21. Δημήτρης Κατσουρίνης, εργαστηριακό και διδακτικό προσωπικό του Ε.Μ.Π. Το μυθιστόρημα του «Φτηνά μαργαριτάρια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Οκτώ.
22. Κατερίνα Κέντρου, μουσικός. Με το σχήμα Katerina Kentrou Τrio παίζουν μπλουζ και τζαζ σε μουσικές σκηνές της Αθήνας. Τον Ιανουάριο του 2020 θα παρουσιάσουν το πρότζεκτ «Είναι αυτό μπλουζ;» στο Booze Cooperativa.
23. Μυρτώ Κιούρτη, αρχιτέκτονας, διδάκτωρ ΕΜΠ. Διδάσκει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών και στο μεταπτυχιακό της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ.
24. Κωνσταντίνος Κοσμάς, αρχιτέκτονας και ζωγράφος.
25. Πέννυ Λουκάκου, αρχιτέκτονας | αρχιτεκτονικό γραφείο architectones02.
26. Ευγενία Λουπάκη, δημοσιογράφος- ραδιοφωνική παραγωγός 105,5 στο Κόκκινο, ποιήτρια. Το τελευταίο της βιβλίο «Το σπίτι από μακριά» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι.
27. Μαρία Μαρκουλή, δημοσιογράφος, ραδιοφωνικός παραγωγός στον Kosmos 93.6, συγγραφέας και έχει το blog itsmyblender. Το τελευταίο της βιβλίο “David Bowie, Αναζητώντας τον Starman” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις FairRead.
28. Σταύρος Μαρτίνος, αρχιτέκτονας.
29. Θανάσης Μήνας, δημοσιογράφος – ραδιοφωνικός παραγωγός στον 105,5 Στο Κόκκινο.
30. Γιώργος Μητρούλιας, αρχιτέκτονας. Mέλος της ομάδας AREA (Architecture Research Athens), επίκουρος καθηγητής στην Αρχιτεκτονική του Βόλου.
31. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, ποιητής, συγγραφέας, μεταφραστής. Τα τελευταία του βιβλία «Ίχνη και χνότα» & «Μάης ’68» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης ενώ το «Πάρκο» από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας.
32. Μαριάνα Μπίστη, αρχιτέκτων σε άρνηση, εικαστικός. Ειδικεύεται και βιοπορίζεται από την αρχιτεκτονική φωτογραφία. 
33. Κωνσταντίνος Μπούγας, αρθρογραφεί στο Inside Story.
34. Σπύρος Νάσαινας, αρχιτέκτονας – μουσειογράφος. 
35. Χίλντα Παπαδημητρίου, μεταφράστρια και συγγραφέας | Το τελευταίο της βιβλίο «Έχουνε όλοι κακούς σκοπούς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
36. Ανθή Ροζή, τελειόφοιτη του τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών, ακαδημαϊκή συνεργάτρια στο Arkki – Σχολείο Αρχιτεκτονικής για Παιδιά και book blogger στο Oh That Book.
37. Ροζίτα Σπινάσα, δικηγόρος και συγγραφέας. Το τελευταίο της βιβλίο «Σπόροι για φύτεμα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
38. Αθηνά Σταυρίδου, αρχιτέκτονας, επίκουρη καθηγήτρια στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π.
39. Τζίνα Σωτηροπούλου, αρχιτέκτονας, αρθρογραφεί περιστασιακά στο κυριακάτικο πολιτιστικό ένθετο της εφημερίδας Καθημερινή για τέχνη, design και αρχιτεκτονική| αρχιτεκτονικό γραφείο architectones02.
40. Γιώργος Τζιρτζιλάκης, αρχιτέκτονας, καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Το βιβλίο του «Υπο-νεωτερικότητα και εργασία του πένθους. Η επήρεια της κρίσης στη σύγχρονη ελληνική κουλτούρα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
41. Παναγιώτης Τουρνικιώτης, αρχιτέκτονας. Κοσμήτορας και καθηγητής της Σχολής καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ. Το τελευταίο του βιβλίο «Η διαγώνιος του Le Corbusier» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εκκρεμές.
42. Γιώργος Τριανταφύλλου, αρχιτέκτονας | αρχιτεκτονικό γραφείο «Γιώργος Τριανταφύλλου και Συνεργάτες» & triantafylloug.blogspot.gr.
43. Κώστας Τσιαμπάος, αρχιτέκτονας, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ. Το τελευταίο του βιβλίο «Αμφίθυμη νεωτερικότητα – 9+1 κείμενα για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική στην Ελλάδα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκεντρο.
44. Δημήτρης Φιλιππίδης, αρχιτέκτονας, ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. Τα τελευταία του βιβλία «Εγώ γράφω» και «Όλυμπος Καρπάθου» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μέλισσα ενώ η «Ανώνυμη αρχιτεκτονική»,από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς.
45. Κορίνα Φιλοξενίδου, αρχιτέκτονας, επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων | αρχιτεκτονικό γραφείο K&K Architects.
46. Πέτρος Φωκαΐδης, αρχιτέκτονας, διδάκτορας στην Ιστορία και Θεωρία της Αρχιτεκτονικής, συν-επιμελητής του τόμου «Θέσεις της Μνήμης» (με την Α.Χρονάκη) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νήσος.
47. Κατερίνα Χαραλαμποπούλου, αρχιτέκτονας, διδάκτορας της Σχολης Αρχιτεκτονων Μηχανικων ΕΜΠ.

1

Γιάννης Αντιόχου (εισαγωγή, προλεγόμενα, μετάφραση), Crane / Plath / Sexton – εγχειρίδιο αυτοχειρίας, εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2019 | Βιβλίο

Ο Στρατής Πασχάλης λέει για το «Μεθυσμένο καράβι» και για τον ίδιο τον «καταραμένο» Αρθούρο Ρεμπό, που ο ίδιος έχει μεταφράσει (Γαβριηλίδης, 2008): «…είδε και σώπασε. Πηγαίνοντας πολύ βαθιά μες στη γλώσσα, μες στην καρδιά, συνάντησε “εκείνο που δεν λέγεται”. Κι όταν κατόρθωσε ―έστω και στο ελάχιστο― να το καταγράψει, προτίμησε να σωπάσει για πάντα». Αυτήν τη σιωπή κι αυτό το ξεφλούδισμα των τριών αυτόχειρων ποιητών, του Χαρτ Κρέιν, της Σίλβια Πλαθ και της Αν Σέξτον, προσπάθησε και πανηγυρικά (δηλαδή σαρκικά) κατάφερε ο ποιητής Γιάννης Αντιόχου με το «Εγχειρίδιο αυτοχειρίας» (Γαβριηλίδης, 2019). Δεν είναι μόνον ότι μεταφράζοντας χώθηκε στα σωθικά του Κρέιν, ότι περιδιάβασε στο υπαρξιακό στέγνωμα της Πλαθ ή ότι στρογγυλοκάθισε στο αποστραγγισμένο μεγαλείο της Σέξτον· είναι ότι κυρίως με τα δοκίμια που συνοδεύουν τις μεταφράσεις του μας έφερε αντιμέτωπους με σκέψεις (και πληροφορίες), με τις οποίες δεν είχαμε ώς τώρα συναντηθεί· έδειξε πώς γίνεται ο λόγος σάρκα, πώς μπορούν οι λέξεις ―ακόμη και από άλλη γλώσσα φερμένες στη δική μας― να κερδίζουν «ένα μερίδιο αθανασίας για όλους αυτούς “που προσπερνούν τον μύθο της νιότης τους μες στο καταμεσήμερο”». Έδειξε ότι οι λέξεις μπορούν να κάνουν την ανυπαρξία τόσο αφόρητα υπαρκτή, τόσο ανυπόφορα φωτεινή· κι εντέλει τόσο ανακουφιστικά κατανοητή.

2

Φαντάσου ένα Τοπίο Ηρωικό | Performance, ΤΟ ΟΧΤΩ, 2019 | Ομάδα Nova Melancholia, σκηνοθεσία: Βασίλης Νούλας, παίζουν: Ondina Quadri, Αλέξια Σαραντοπούλου, Marcus Richter, Κώστας Τζημούλης, Βασίλης Νούλας *** Yuval Noah Harari , 21 Lessons for the 21st century, εκδόσεις Spiegel & Grau, Jonathan Cape, 2018 | Eduardo Kohn, How Forests Think: Toward an Anthropology Beyond the Human, University of California Press, 2013 | Mari Lending & Peter Zumthor, A Feeling of History, εκδόσεις Scheidegger & Spiess, 2018 | Βιβλία

Φαντάσου ένα Τοπίο Ηρωικό | Η παράσταση αντλεί το κειμενικό της υλικό από τα “γράμματα από τη φυλακή” που απηύθυνε η Ρόζα Λούξεμπουργκ στην Σόνια Λήμπκνεχτ (1917-1918). Τι είναι ένα τοπίο ηρωικό; Τι είναι ουτοπία; Τι είναι ηρωισμός; Πως ενατενίζω ένα τοπίο; Πως συνταιριάζονται το αίτημα για δικαιοσύνη, ανθρωπισμό, σοσιαλισμό με την αδήριτη ανισότητα και βιαιότητα της φύσης; Τι είναι για εμάς προσωπικά, σήμερα, εδώ, σημαντικό κι άξιο προάσπισης κι αγώνα; Ας φτιάξουμε ένα εφήμερο μνημείο με απλά υλικά, με τα σώματα και τις φωνές μας.

Ένα ζευγάρι καλών φίλων με γνώρισε περίπου τέτοια εποχή πέρσι στο τελευταίο βιβλίο του Yuval Noah Harari “21 Lessons for the 21st century“. Το βιβλίο αυτό θεωρώ ότι είναι από τα πιο κρίσιμα σηματοδοτώντας τις αλλαγές που έρχονται πιο γρήγορα από όσο μπορούμε να φανταστούμε.
Τον Αύγουστο έζησα για ένα μήνα σε ένα υπέροχο σπίτι. Στη βιβλιοθήκη μου τράβηξε την προσοχή ένα βιβλίο που είχε τίτλο How Forests think. Ο συγγραφέας του λέγεται Eduardo Kohn, είναι ανθρωπολόγος και επιχειρεί να συγκροτήσει ένα σύστημα ανθρωπολογίας πέρα από την ηγεμονία του ανθρώπινου είδους. Για μία ώρα έμεινα μόνος στο γραφείο μιας καθηγήτριας στην σχολή αρχιτεκτόνων του Όσλο. Πιάνω στα χέρια μου και αρχίζω να ξεφυλλίζω ένα μικρό βιβλιαράκι που έχει τίτλο A Feeling of History. Είναι ένας διάλογος ανάμεσα στη συγγραφέα Mari Lending και τον Peter Zumthor. Η εικονογράφηση του είναι από τα λιθόστρωτα στο λόφο του Φιλοπάππου.

3

Ο Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος είναι αρχιτέκτονας, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ. Διατηρεί το αρχιτεκτονικό γραφείο Tense Architecture Network.

Husbands, σκηνοθεσία: John Cassavetes, πρωταγωνιστoύν: Ben Gazzara, Peter Falk, John Cassavetes, 1970 |Ταινία

Ο Cassavetes γύρισε το Husbands πριν από 50 χρόνια. 1969, ήταν ακριβώς 40 ετών. Όταν το είδα για πρώτη φορά ήμουν κάτω από 30. Όταν το είδα για δεύτερη φορά ήμουν πάνω από 40: Σάββατο, 2 Μαρτίου 2019, 00.30 π.μ., κινηματογράφος Ααβόρα. Midnight Express, η μόνη στην Αθήνα μεταμεσονύχτια λέσχη (ακούγεται ως διαφήμιση –και είναι). Ο Cassavetes επεξεργάστηκε τουλάχιστον 11 εκδοχές μοντάζ. Η πρώτη, ξεκαρδιστική εκδοχή -την οποία η εξαπατημένη Columbia είχε αποδεχτεί με ενθουσιασμό- ήταν αυτή για την οποία αμέσως μετά την προβολή της ο Cassavetes είπε στον Falk: “Θυμήσου αυτή την εκδοχή, γιατί δεν πρόκειται να την ξαναδείς.” Ήταν το τρίτο έργο του και κατά σύμπτωση το τρίτο κατά σειρά δικό του που έβλεπα όταν ήμουν 30: η σκηνή στο μπαρ με είχε αφήσει τότε άναυδο. Λέω ΄έργο΄ και όχι ΄ταινία’, λέξη ανεπαρκής. Όταν μετά από λίγα χρόνια είχα δει το σύνολο του έργου του σε ρετροσπεκτίβα είχε αμφισβητηθεί μέσα μου η αξία του σχεδιασμού -το γιατί, δεν είναι του παρόντος. Παρ’όλα αυτά μέχρι το 2019, συνέχισα ως σχεδιαστής. O Cassavetes ανήκει σε αυτούς που βοήθησαν. Ακόμη και δίχως στάλα αλκοόλ, το μεθυσμένο βλέμμα του είναι τόσο βυθισμένο στην πραγματικότητα που βλέπει ομορφιά παντού. Να γιατί αν έχεις αυτό το βλέμμα, ο σχεδιασμός δεν είναι ίσως απαραίτητος.

4

Anthony Marra, Αστερισμός Ζωτικών Φαινομένων, μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδόσεις Ίκαρος, 2013 | Βιβλίο

«Αστερισμός ζωτικών φαινομένων: Ζωή –έστω στο πιο στοιχειώδες, μικροβιακό της επίπεδο– υπάρχει όταν συντρέχουν έξι ζωτικά φαινόμενα: οργάνωση, ευερεθιστότητα, κίνηση, ανάπτυξη, αναπαραγωγή, προσαρμογή…» Ο «Αστερισμός Ζωτικών Φαινομένων» του Anthony Marra είναι ένα βιβλίο τόσο πυκνό και βαθύ και τόσο συγκλονιστικό που, παρότι δεν μπορείς να το αφήσεις από τα χέρια σου, αναγκάζεσαι κάθε τόσο να σταματάς το διάβασμα για να δώσεις στον εαυτό σου τον χρόνο που χρειάζεται να ισορροπήσει το συναισθηματικό βάρος. Ένας παραπάνω λόγος που το διάβασα όσο πιο αργά μπορούσα: δεν ήθελα να τελειώσει. Μοιάζει απίστευτο, και είναι, νομίζω, εντυπωσιακό, ότι ένα βιβλίο που φανερώνει τέτοια βαθιά γνώση της ανθρώπινης κατάστασης, που μιλάει για την καταλυτική δύναμη της ανθρωπιάς μέσα στην πιο ζοφερή συνθήκη, είναι γραμμένο από έναν 29χρονο συγγραφέα. Αξίζει να σημειωθεί και ότι η μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη είναι εξαιρετική.

5

Η Κωνσταντίνα Βούλγαρη είναι σκηνοθέτης. Η τελευταία της ταινία λέγεται “Συγχαρητήρια στους Αισιόδοξους”.

When they see us | Τηλεοπτική Σειρά  της Ava DuVernay, σκηνοθεσία: Ava DuVernay, πρωταγωνιστούν: Asante Blackk, Caleel Harris | Netflix, 2019 *** William Boyle, Gravesend, μτφ. Άλκηστις Τριμπέρη, εκδόσεις Πόλις, 2018 | Tana French, Ξένο Δέρμα, μτφ. Δέσποινα Δρακάκη, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2019 | Βιβλία

Το 2019, ειδικά από το καλοκαίρι και μετά, τα συναισθήματά μου σε ό,τι αφορά τα κοινωνικά, τα πολιτικά, τα ταξικά, τα κινηματικά, τα όσα με αφορούν, με επηρεάζουν, με εμπνέουν, με έκαναν ή να θυμώνω πολύ και να θέλω να ουρλιάξω για το σκοτάδι που απλώνεται σε όλο τον κόσμο, ή να θέλω να κρυφτώ σε μια καλύβα και να διαβάζω βιβλία της Τζέιν Ώστεν και να μην μαθαίνω τι γίνεται…η σειρά When they see us, το Gravesend και το Ξένο Δέρμα, είναι 3 πράγματα που με συγκίνησαν και με τάραξαν πολύ…για τους ανθρώπους που πάντα μετριούνται ως αόρατοι, για τους «από κάτω», για ανθρώπους που οι ζωές τους θεωρούνται αναλώσιμες από το «σύστημα», για τον απίστευτο πόνο, και την ανάγκη τους να ονειρευτούν κάτι, το οτιδήποτε, από το να έχουν ένα σπίτι, να γίνουν «ήρωες γκάνγκστερ» για να κρύψουν την αναπηρία τους, μέχρι το να είναι απλά ελεύθεροι, και όχι κατηγορούμενοι επειδή είναι φτωχοί ή γεννήθηκαν στη λάθος μεριά της πόλης…

6

Η Σοφία Βυζοβίτη είναι αρχιτέκτονας, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Το τελευταίο της βιβλίο «μικροκατοικία-άτλαντας για αρχιτέκτονες» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις University Studio Press.

On the edge of the Blade we run | Έκθεση, PLYFA Factory, επιμέλεια: Αλέξανδρος Τζάννης | 29/11/2019 – 08/12/2019

Το Νοέμβριο του 2019 το ζοφερό μέλλον του Blade Runner διένυσε τον ενεστώτα χρόνο του. Εμάς που τόσο είχε γοητεύσει η ατμοσφαιρική ερήμωση του υπερ-διάχυτου Los Angeles, σκοτεινού και συνάμα λαμπερού απότοκου ενός διαπλανητικού καπιταλισμού όπου τα όρια οργανικού και μηχανικού διαχέονται και η συναισθηματική ευφυΐα μιας τεχνητής ανθρωπότητας διαγράφεται στο ψυχρό ημίφως πανταχού παρόντων οθονών, η έκθεση On the edge of the Blade we run δεν θα μπορούσε πάρα να μας σαγηνεύσει. Αποτίνοντας φόρο τιμής στο εμβληματικό φιλμ ο καλλιτέχνης, επιμελητής και παραγωγός της έκθεσης Αλέξανδρος Τζάννης και οι δημιουργοί που αποδέχτηκαν την πρόσκλησή του, εξερευνούν την επαλήθευση της ουτοπικής δυστοκίας του Blade Runner με 45 έργα που στοχάζονται στην οικουμενικότητα της διαταραχής της σχέσης πολιτισμού και φύσης όπως διαφαίνεται στην κλιματική αλλαγή και τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις της πληροφορικής επανάστασης με μια ανερχόμενη -σύμφωνα με το Τζάννη- νεο-φουτουριστική και νεο-γοτθική αισθητική. Στις δέκα μέρες που διήρκησε η έκθεση, το πρώην εργοστάσιο της Κλωστοϋφαντουργίας Πλύφα στο Βοτανικό, ένα ευγενές βιομηχανικό ερείπιο της σύγχρονης Αθήνας, ενεργοποιήθηκε σε μια παραγωγή low budget και DIY φέρνοντας στο προσκήνιο μια δυναμική, πολυσυλλεκτική μα και ευάλωτη τάξη δημιουργών που πυροδοτούν την καλλιτεχνική σκηνή της πόλης με ενέργεια, κριτική σκέψη και ταλέντο, διάγοντας στην κόψη του ξυραφιού.

7

Ο Στέλιος Γιαμαρέλος είναι αρχιτέκτονας. Συντονίζει και διδάσκει μαθήματα ιστορίας, θεωρίας και διαθεματικών σπουδών της αρχιτεκτονικής στην Σχολή Αρχιτεκτονικής της Bartlett (UCL).

Το Άγριο Κυνήγι / “Simple as ABC #3: The Wild Hunt” | Θέατρο, Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Thomas Bellinck, Fast Forward Festival 6 | 12-15/05/2019

Η σκηνή θυμίζει αίθουσα μουσείου. Περιλαμβάνει: μια προτομή του Αριστοτέλη,ένα ευρωπαϊκό διαβατήριο σε γυάλινη προθήκη, μια μαύρη οθόνη, έναν πίνακα που εμπνέεται από τον μεσαιωνικό μύθο των επουράνιων κυνηγών και τον κατάλογο μιας έκθεσης. Καθιστός εκεί, ο Thomas Bellinck μας εξηγεί σύντομα πώς ξεκίνησε από την διάκριση μεταξύ δούλου και κυρίου από τα Πολιτικά του Αριστοτέλη, για να διατρέξει τα μεσογειακά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να συλλέξει τις ιστορίες ανθρώπων που κυνηγούν και συνανθρώπων τους που κυνηγιούνται εκεί σήμερα. Δεν μένει για πολύ στην σκηνή.

Καθώς φεύγει, τα φώτα σβήνουν. Η οθόνη ανάβει μόνο όποτε χρειάζεται να υποτιτλίσει όσα ακούμε στα αραβικά, φαρσί, αγγλικά ή γαλλικά. Είμαστε μόνοι μας, αλλά μαζί με τις φωνές αυτών των ανθρώπων, στο σκοτάδι. Μπροστά από το περιστασιακό φως της οθόνης, γύρω από αυτή την ψηφιακή φωτιά του 21^ου αιώνα, τους ακούμε να περιγράφουν το δικό τους έκθεμα στο φανταστικό μουσείο του ανθρώπινου κυνηγιού. Οι σκληρές τους ιστορίες δεν μας θυμίζουν μονάχα ότι θα έπρεπε να τις ακούμε περισσότερο, γιατί απλά δεν μπορούμε να τις φανταστούμε. Από τον νεαρό που προδίδεται από τον παρατονισμό της λέξης «Γιάννενα» στο εκδοτήριο εισιτήριων των ΚΤΕΛ μέχρι τον δημοσιογράφο που κάποτε κάλυπτε το ρεπορτάζ για την μετανάστευση και τώρα είναι ο ίδιος πρόσφυγας, μας προκαλούν επίσης να σκεφτούμε ότι μας αφορούν περισσότερο από όσο είμαστε συχνά διατεθειμένοι να παραδεχθούμε.

8

Η Αννίτα Δεκαβάλλα είναι ηθοποιός και μεταφράστρια. Μαζί με τον Τάκη Βουτέρη δημιούργησαν το Θέατρο Εξαρχείων.

Κατίνα Τέντα-Λατίφη, Μακρύς ο δρόμος για την Ιθάκη /Πολιτική ξενιτιά, 1950-1974, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2019 * Κατίνα Τέντα-Λατίφη, Τα απόπαιδα, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2019 | Βιβλία

Φέτος εκδόθηκε ο δεύτερος τόμος της μαρτυρίας της Κατίνας Τέντα-Λατίφη, «Μακρύς ο δρόμος για την Ιθάκη» και ξανακυκλοφόρησε ο πρώτος, «Τα απόπαιδα», από τις εκδ. Αλεξάνδρεια. Μικρό κορίτσι η Κατίνα στην Κατοχή, μπήκε στην Εθνική Αντίσταση κατά των Ναζί. Για τη συμμετοχή της αυτή, αμέσως μετά την Απελευθέρωση, όταν πήραν ξανά την εξουσία αυτοί που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές και καταδίωξαν έως θανάτου τους πατριώτες που αντιστάθηκαν στον φασισμό, τη φυλάκισαν, μαθήτρια στα 16 της ακόμη, και την εξόρισαν στη Γαύδο και την Ικαρία. Δραπέτευσε, και άρρωστη από τις ταλαιπωρίες, αναγκάστηκε όπως χιλιάδες άλλοι, να βγει στο βουνό αντάρτισσα στο Δημοκρατικό Στρατό, για να γλυτώσει από την τρομοκρατία των ταγματασφαλιτών. Μετά την ήττα του ΔΣΕ, βρήκε καταφύγιο στις Ανατολικές Χώρες, σπούδασε στη Μόσχα και το Βουκουρέστι, το 1952 κατέβηκε στην Αθήνα με την ομάδα του Μπελογιάννη, όπου έζησε 2 χρόνια στην παρανομία για την αναδιοργάνωση των λαϊκών αγώνων, και μετά Πολωνία, ξανά Ρουμανία, Ουγγαρία, και στη διάρκεια της Χούντας στο Παρίσι.

Απ’ όλα τα βιβλία που έχω διαβάσει για τη μαύρη 34ετία, 1940-1974, αυτό της Λατίφη είναι το πιο συγκλονιστικό. Ξεφεύγει από τα όρια της απλής μαρτυρίας καθώς έχει υψηλό λογοτεχνικό επίπεδο, με μια γραφή πυκνή και γοητευτική που συνδυάζει αμεσότητα, λυρισμό, ακόμη και χιούμορ, πλούσια γλώσσα, αφήγηση γοργή και γλαφυρή, συνθέτοντας την τοιχογραφία της ταραγμένης αυτής περιόδου της ιστορίας μας. Θυμάται τραγούδια που ξεχάστηκαν, μνημονεύει ανθρώπους που χάθηκαν. Θρυλικοί αγωνιστές, κοπελίτσες που μεγάλωσαν απότομα, σύντροφοι παλικάρια, ακόμα και οι θύτες ξεπηδάν ολοζώντανοι από τα βάθη του χρόνου. Είναι χειμαρρώδης, έντονη, αλλά χωρίς συναισθηματισμούς. Μπαίνει ίσια στην καρδιά σου με την ειλικρίνειά της και ταυτόχρονα σε κάνει να προβληματιστείς, γιατί με την κοφτερή της ματιά, τις γερές σπουδές της και την πλούσια εμπειρία της ζωής της, δε φοβάται να θέσει ζητήματα και να κάνει την κριτική της σε κινήματα και συστήματα πολιτικά. Μια σπουδαία, αξιοθαύμαστη γυναίκα με μυαλό ξυράφι και ψυχή βαθιά.

9

Η Δήμητρα Δερμιτζάκη είναι σκηνοθέτης. Αυτήν την περίοδο ετοιμάζει την νέα της παράσταση που είναι βασισμένη στο τροπάριο της Κασσιανής.

Χούλιο Κορτάσαρ, Κουτσό, μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδόσεις Όπερα, 2019 | Βιβλίο

Άκουγα για το Κουτσό του Χούλιο Κορτάσαρ όμως δεν το είχα διαβάσει. Φέτος το καλοκαίρι, ρώτησα την Άρτεμις ποιο είναι το πιο αγαπημένο της βιβλίο. Το βιβλίο με το οποίο ταξίδευε παντού και κατά κάποιο τρόπο θεωρούσε αξεπέραστο. Η απάντηση της ήταν εύκολη, χωρίς δισταγμό. Το κουτσό. Το αγόρασα, άρχισα να το διαβάζω και κατάλαβα πως αυτό για μένα θα ήταν η σημαντικότερη αναγνωστική στιγμή της χρονιάς. Ο Κορτάσαρ εκδίδει το Κουτσό το 1963 στα ισπανικά “Rayuela”, ο πρωτότυπος τίτλος. Στα ελληνικά είχε κυκλοφορήσει πρώτη φορά από τις εκδόσεις Εξάντας το 1988 σε μετάφραση Κώστα Κουντούρη. Ο Κορτάσαρ ήταν Αργεντινός πεζογράφος, ποιητής και μεταφραστής. Εκείνο που τον ενδιέφερε ήταν όπως έλεγε ο ίδιος : “ο τρόπος να βρίσκεσαι όχι μέσα στα πράγματα ή πίσω από αυτά, αλλά κάπου ενδιάμεσα”. Και το βιβλίο αυτό το κατακλύζει αυτή η αίσθηση. Είναι ένα κατεξοχήν μοντερνιστικό μυθιστόρημα, πειραματίζεται με την γλώσσα, τον χρόνο και το ίδιο το είδος γενικά. Την λογοτεχνία. Αναζητά: “Και τότε συνειδητοποιούσα πως η αναζήτηση ήταν το έμβλημα μου, το έμβλημα αυτών που βγαίναν τις νύχτες, χωρίς συγκεκριμένο σκοπό, φονιάδες των πυξίδων”. Διάβασα κάπου πως το Κουτσό είναι ένας σισύφειος άθλος σε συσκευασία βιβλίου. Και ως αναγνώστης ένιωσα ακριβώς αυτό. Κάθε του σελίδα εκθέτει τα μέσα του καλλιτέχνη, όποια κι αν είναι η τέχνη του. Τα θέτει σε δοκιμασία. Εκθέτει την ίδιο τον εαυτό : «Ποιος γύρισε ποτέ από τον εαυτό του, απ’ την απόλυτη μοναξιά τού να μην μπορείς να βασιστείς ούτε στη συντροφιά με τον εαυτό σου, αλλά να ‘σαι αναγκασμένος να χωθείς στο σινεμά ή στο πορνείο ή σ’ ένα φιλικό σπίτι ή σ’ ένα συναρπαστικό επάγγελμα ή στο γάμο, για να ‘σαι, τουλάχιστον, μόνος-μεταξύ-άλλων;».

Ο Οράσιο είναι ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος. Αναζητά τα όρια ανάμεσα σε ουρανό και γη : “Γιατί τόσο μακριά από τους θεούς; Ίσως για να το ρωτάμε. Και λοιπόν; Ο άνθρωπος είναι το ζώο που ρωτάει. Τη μέρα που θα έχουμε μάθει να ρωτάμε πραγματικά θα υπάρξει διάλογος. Για την ώρα τα ερωτήματα μας απομακρύνουν ιλιγγιωδώς από τις απαντήσεις”. Ο Οράσιο είναι ο οραματιστής της διαρκούς αναζήτησης: “Εξακολουθώ να διψάω για το απόλυτο όπως όταν ήμουν είκοσι χρονών, αλλά τον γλυκό σπασμό και την οξεία και δηκτική απόλαυση της δημιουργικής πράξης ή της απλής ενατένισης της ομορφιάς δεν τα θεωρώ πια επιβράβευση ή πρόσβαση σε μια πραγματικότητα απόλυτη και ικανοποιητική. Μια μόνο ομορφιά μπορεί να μου εξασφαλίσει αυτήν την πρόσβαση. Εκείνη που είναι σκοπός και όχι μέσο, κι αυτό, γιατί ο δημιουργός της, έχει ταυτίσει μέσα του, την αίσθηση του για την συνθήκη του ως ανθρώπου με την αίσθηση του για την συνθήκη του ως καλλιτέχνη. Αντίθετα, το απλώς αισθητικό επίπεδο μου φαίνεται ακριβώς αυτό: απλώς. Δεν μπορώ να εξηγηθώ καλύτερα”. Θα μπορούσα να γράφω ασταμάτητα για το Κουτσό. Θα βαδίσω στο 2020 με τα λόγια του στην καρδιά μου: “Να καταθέσεις την μαρτυρία σου. Να αγωνιστείς ανάμεσα στο τίποτα που θα μας σαρώσει”.

10

Η Λίνα Δήμα είναι Δρ. αρχιτέκτονας, μεταδιδακτορική ερευνήτρια ΕΜΠ. Διδάσκει Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό και Μεθοδολογίες του Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

Ritter, Dene, Voss | Θέατρο, Υπόγειο Θεάτρου Τέχνης | σκηνοθεσία: Μαρία Πρωτόπαππα, παίζουν: Στεφανία Γουλιώτη, Λουκία Μιχαλοπούλου, Αργύρης Ξάφης | 18/10/2019 – 5/01/2020

Όταν προκύπτει να βρεθείς στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης, χωρίς καν να το έχεις πολυσκεφτεί, είναι ίσως η καλύτερη συνθήκη για να αντέξεις τον Τόμας Μπέρνχαρντ. Και ειδικά όταν η παράσταση ξεκινά με τη Στεφανία Γουλιώτη να εκτελεί το πιο αριστοτεχνικά –από αρχιτεκτονικής άποψης και όχι μόνο–  ψυχαναγκαστικό στρώσιμο τραπεζιού. Το έργο «Ρίττερ, Ντένε, Φος» του Τ. Μπέρνχαρντ γράφτηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’80 για να παιχτεί από τους τρεις διάσημους Γερμανούς ηθοποιούς Ilse Ritter, Kirsten Dene και Gert Voss. Ο τίτλος του έργου, αποτελεί βαριά παρακαταθήκη για οποιονδήποτε κληθεί να παίξει έναν από τους τρεις ρόλους. Δημιουργεί εν δυνάμει το σύμπλεγμα στους μετέπειτα ηθοποιούς να υπερβούν τους αυθεντικούς ενσαρκωτές, τους προπάτορες των ρόλων, ως ένα είδος οικογενειακού βάρους. Δεν γνωρίζω αν ο συγγραφέας είχε κάτι τέτοιο κατά νου όταν αποφάσιζε τον τίτλο, αλλά ταιριάζει απόλυτα στην ψυχοπαθολογία του έργου. Τρία αδέρφια μιας αριστοκρατικής οικογένειας της Βιέννης, δύο αδερφές ηθοποιοί (χωρίς ονόματα) και ο φιλόσοφος αδερφός Λούντβιχ (άμεση αναφορά στον Βιττγκενστάιν). Ο τελευταίος μόλις έχει βγει από το Steinhof (το πιο πρωτοποριακό για την εποχή ψυχιατρείο-σανατόριο της Βιέννης) και οι τρεις μαζί παλεύουν με την επίφαση μιας οικογενειακής και γενικότερης κανονικότητας. Το σκηνικό περιβάλλον, εξολοκλήρου και άψογα κατασκευασμένο από μαύρο σίδηρο. Στο φόντο, οι διάτρητοι φωτεινοί αριθμοί αναφέρονται στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ μπροστά τους μπουκώνεται λαίμαργα και καταβροχθίζει βιεννέζικους λουκουμάδες (Krapfen) ο κακομαθημένος βουτυρομπεμπές Λούντβιχ. «Η ύψιστη τέχνη είναι η ζαχαροπλαστική!», αναφωνεί ενώ πνίγεται. Η ανατροπή της υπέρβαρης σιδερένιας τραπεζαρίας από τον φιλόσοφο (Αργύρης Ξάφης) και η Ηρωική Συμφωνία του Μπετόβεν ως υπόκρουση ολοκληρώνουν την ιλαροτραγωδία του Μπέρνχαρντ.

11

H Άντζελα Δημητρακάκη είναι συγγραφέας και ιστορικός τέχνης. Διδάσκει θεωρία της σύγχρονης τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου | Το τελευταίο της βιβλίο «Τίνα: Η ιστορία μιας ευθυγράμμισης» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Το βιβλίο της «Τέσσερις μαρτυρίες για την εκταφή του ποταμού Ερρινυού» τιμήθηκε με το βραβείο Διηγήματος της Ακαδημίας Αθηνών και το βραβείο Διηγήματος/Νουβέλας 2017 του περιοδικού Ο Αναγνώστης.

Unforgiving Years, Victor Serge, εισαγωγή, μετάφραση: Richard Greeman, εκδόσεις: NYRB Classics, 2008 *** Coiled Verbal Spring: Devices of Lenin’s Language, Sezgin Boynik, εκδόσεις Rab-Rab Press, 2018 | Βιβλία

Το Unforgiving Years, από την σειρά New York Review of Books Classic, με την εξαιρετική εισαγωγή του μεταφραστή Richard Greeman. Ο συγγραφέας υπήρξε Ρώσος αναρχικός, που γεννήθηκε στις Βρυξέλλες, εξορίστηκε στην Ισπανία το 1917 όπου συμμετείχε στην αναρχοσυνδικαλιστική εξέγερση και μετά έφυγε για να ταχθεί με τους Μπολσεβίκους στη νεαρή Σοβιετική Ένωση. Το μυθιστόρημα εκδόθηκε μετά το θάνατό του το 1947. Πικρό, εγκεφαλικό, ποιητικό, καθηλωτικό. Η Ευρώπη και οι ανθρώπινες σχέσεις σε άλλη διάσταση.

Coiled Verbal Spring: Devices of Lenin’s Language. Ένα αριστούργημα από τις εκδόσεις Rab-Rab Press με έδρα το Ελσίνκι. Η επανάσταση του 1917 ήταν και γλωσσική, με τη βαθύτερη έννοια, γι’ αυτό και αποτυπώθηκε στην προσέγγιση του λόγου του Λένιν από τους Ρώσους φορμαλιστές. Βαθιά συγκινητική η εισαγωγή του Sezgin Boynik. Μια από τις σημαντικότερες μεταλήψεις της έννοιας «πρωτοπορία».

12

Η Καλλιόπη Δήμου είναι αρχιτέκτονας. Μαζί με τον Sorin Istudor διατηρούν το αρχιτεκτονικό γραφείο skaarchitects.

Petros Klampanis Trio, “Irrationalities” | Jazz Festival, Green Hours, Βουκουρέστι | 2019

Τον Μάιο, στο Green Hours, στο Βουκουρέστι, κάθε χρόνο, γίνεται ένα τριήμερο φεστιβάλ τζαζ. Ομολογώ ότι έχω πάει μόνο μια φορά, το 2009. Φέτος με κάλεσε η επιμελήτρια του φεστιβάλ, η Ροζάνα Μιχαλάκε και ξαναπήγα μετά από 10 χρόνια. Ως μετανάστης διάλεξα τη μέρα που εμφανιζόταν και ένας έλληνας, στο Petros Klampanis Trio. Ο κοντραμπασίστας και συνθέτης Πέτρος Κλαμπάνης με τον εσθονό πιανίστα Kristjan Randalu και τον πολωνό κρουστό και ντράμερ Bodek Janke ήρθαν από την Νέα Υόρκη και μου πρόσφεραν την πιο κεφάτη βραδιά της χρονιάς. Τι ωραίες φάτσες, τι χαμόγελα, τι επικοινωνία και αστεία μεταξύ τους πάνω στη σκηνή. Τρεις εξαιρετικοί μουσικοί που αν σας δωθεί η ευκαιρία να τους ακούσετε, να μην τη χάσετε! 

13

Χριστόφορος Λιοντάκης, Ενεκεν της ανωνυμίας σου, εκδόσεις Γαβριηλίδη (εκτός εμπορίου), 2019 | Βιβλίο

Ένα ή πολλά; Πολλά σαν ένα, ημερολόγιο του χρόνου που περνά και γίνεται τα μέσα μας και πάνω μας σημάδια. Που φέρνει και που παίρνει – κι οι τέχνες, σαν υπόμνημα της ύπαρξης: το κάδρο επείγον και πολιτικό στο Δυστυχώς απουσιάζατε του Κεν Λόουτς. Αειθαλής και διαβρωτικά ανάγωγος ο μοντερνισμός της Ανιές Βαρντά στην Ευτυχία της, υπό τον ήχο του παιγνιώδους κλαρινέτου. Και από εκεί, οι σονάτες του Σούμπερτ από την Ελίζαμπετ Λεόνσκαγια.Τα γλυπτά της Άλεξ Μυλωνά στην Πλατεία Αγίων Ασωμάτων. Η φράση «αεροπλανάκι μεγάλων πτήσεων, στο πίσω δωμάτιο του μυαλού μου», γραμμένη από τον Νίκο Χουλιαρά πάνω σε πίνακά του.Η επανέκδοση του Γιώργου Μανιάτη από τις Εκδόσεις Στιγμή. Το Φαρενάιτ 451 σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου – τετελεσμένοι εμείς στο παρόν του μέλλοντός του. Ο Βέρνερ Χέρτσογκ στη Στέγη, να διατρέχει την περιπέτεια του έργου και του βίου του. Και ο μεταθανάτιος χορός που μας προσφέρει ο Λέοναρντ Κοέν, με το ξεπέρασμα του εαυτού ως ύστατη παραίνεση: «Don’t listen to me». Ακόμη, όμως, πιο κοντά, το έργο που έχει το ιδίωμα, παρά τις τόσες ακροάσεις, να επανέρχεται στην πρώτη του στιγμή, να πλάθεται ξανά και ν’ αποπλέει, πάντοτε προσκαλώντας μας: οριακός ο Καββαδίας του Μικρούτσικου, όπως μας παραστάθηκε στις 15 Μαΐου. Το βράδυ εκείνο, αντάμωσα για τελευταία μου φορά τον Χριστόφορο Λιοντάκη ζωντανό. Πολλά σαν ένα: ο θάνατός του, φέτος το καλοκαίρι, και το Ένεκεν της Ανωνυμίας σου, το τελευταίο του ποίημα, στα σαραντάμερά του μοιρασμένο, έχοντας εκδοθεί, εκτός εμπορίου, μ’ αγάπη και φιλική φροντίδα: «Δεν θα σε αναζητούσα αν δεν σε είχα βρει στη γυμνότητά σου, τρυφερό. Μια τρυφερότητα που ο δαίμων της λύπης πάντα καραδοκεί να καρπωθεί την υπεραξία της. Άλλοι στο μέλλον θα σε δουν, κι ίσως συνομιλήσετε, σε μιαν άκτιστη γλώσσα, στα ερείπια του πύργου της Βαβέλ».

14

Η Κωνσταντίνα Θεοδώρου είναι αρχιτέκτονας- ερευνητής.

Άγγελος Αγγέλου & Έμη Σίνη, Φίλοι πάνω κάτω, εικονογράφηση: Σοφία Τουλιάτου, εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2019 | Βιβλίο

«Λοιπόν, τι βιβλίο θα διαβάσουμε απόψε; -Ποτυλία», « Πάλι την πολυκατοικία, την διαβάσαμε και χτες! –ποτυλία, ποτυλία!». Τι κάνει ένα παιδικό βιβλίο πετυχημένο, να διαβάζεται ξανά και ξανά; Να έχει ήρωες που να μπορούν οι μικροί βιβλιοφάγοι να ταυτιστούν και να ταυτίσουν, να έχει εικονογράφηση ζωηρή, πολύπλοκη κι απλή συγχρόνως, με λεπτομέρειες ν’ ανακαλύπτεις κάθε φορά που το ξαναδιαβάζεις, με αφορμές να μιλήσουμε για το ολοκαίνουριο, άγνωστο καθημερινό μας σύμπαν. Παρακολουθώντας τους τίτλους στην κατηγορία προσχολική ηλικία είναι αλήθεια πως οι επιλογές αυξάνουν με ταχύτατο ρυθμό, με προσεγμένα βιβλία, εξαιρετικές εικονογραφήσεις, ιστορίες χωρίς βασιλιάδες, κακιές μάγισσες, και άλλα φανταστικά όντα, σε πρώτη έκδοση των τελευταίων μόλις λίγων χρόνων, που ανεβάζουν τον πήχυ σε μια δύσκολη κατηγορία όπου δεν μπορείς να διακριθείς με την ποιητική δεινότητα ή τη βαθυστόχαστη σκέψη. Μας έλειπε όμως ένα βιβλίο αθηναϊκό, που να μην έχει γέφυρες, λίμνες, δάση, που να έχει περίπτερα, πολυκατοικίες, κλειστά παράθυρα, βουβά μπαλκόνια και κρυφές εκπλήξεις. Να τι επιπλέον ξεχωριστό έχουν οι «Φίλοι πάνω κάτω», με όχι τυχαία συγγραφείς έναν αρχιτέκτονα και μια πολιτικό μηχανικό- ένα βιβλίο που να μας κάνει να αναρωτιόμαστε «ποιος μένει άραγε από κάτω;», να φανταζόμαστε απίθανους ενοίκους σαν το κ. Κοπετίν καθώς τριγυρίζουμε στη γειτονιά, καθώς εξερευνούμε τα άλλα μπαλκόνια, να ονειρευόμαστε κι εμείς μια γιορτή στην ταράτσα!

15

Reinier de Graaf, Four Walls and a Roof: The Complex Nature of a Simple Profession, Harvard University Press, 2017 | Βιβλίο

Το βιβλίο είναι καθηλωτικό: μικρές ή λίγο μεγαλύτερες ιστορίες καθημερινής αρχιτεκτονικής τρέλας, το εκτενές ημερολόγιο ενός προαναγγελθέντος έργου Χ 3 και οι ενδόμυχες σκέψεις κάποιου που ανάμεσα σε καθυστερημένες πτήσεις, άκυρες διαπιστεύσεις και ματαιωμένα ραντεβού (ή ραντεβού που τον ματαίωσαν;) φιλοσοφεί και σχολιάζει τη φύση της δουλειάς μας, αναλογίζεται την αγωνία και τη φθορά της καθημερινής μας αναμέτρησης με ό,τι την ορίζει, εξετάζοντας έντιμα την εκδοχή ότι παρά τα όσα πιστεύουμε, μπορεί να μην είμαστε εμείς. Το κεφάλαιο “The Inevitable Box” ήταν ένα από τα πιο απολαυστικά κείμενα που διάβασα τελευταία, ένα ιδιοφυές -κατά τη γνώμη μου- δοκίμιο για το “κουτί” στην αρχιτεκτονική. Κι η παρακάτω φράση επίσης, από το κεφάλαιο με τoν ομώνυμο τίτλο με το βιβλίο, θα με ακολουθεί για καιρό:

“The focus on the importance of individual figures in architecture primarily masks architecture’s failing as a collective. The hype around contemporary architecture and the myth of the individual genius that comes with it are convenient decoys that allow us to shed any notion of collective responsibility and to engage in a disingenuous crusade against what are ultimately our sins. But how much longer can we boast of the relevance of our profession before our complicity in what is being done in its name catches up with us?”

16

Ο Γιάννης Καλαβριανός είναι σκηνοθέτης. Το έργο του «Γιοι και κόρες» κέρδισε το Βραβείο δραματουργίας ελληνικού έργου Κάρολος Κουν 2014. Το νέο έργο του «Hotel Éternité» ανεβαίνει στη Σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» του Εθνικού Θεάτρου τον Ιανουάριο του 2020.

Θείος Βάνιας | Θέατρο, Bios, 2019 | σκηνοθεσία: Μαρία Μαγκανάρη, μετάφραση: Χρύσα Προκοπάκη, 2/10/2019 – 5/01/2020

Από τη χρονιά που φεύγει, ξεχωρίζω ό,τι κατάφερε να κρατηθεί στέρεο και να διατηρήσει καθαρό στίγμα, εν μέσω φυγόκεντρων και αφιαφοροποίητων τάσεων και αχνών προθέσεων. Ανάμεσα σε διάφορα λοιπόν, θα θυμηθώ την παράσταση του “Θείου Βάνια” του Τσέχωφ, σε σκηνοθεσία της Μαρίας Μαγκανάρη. Είδα τη δεύτερη εκδοχή της, στο Bios, σε έναν χώρο που αγαπώ και με συνδέουν μνήμες. Η Μαγκανάρη κούνησε το έργο όπως ήθελε, απέσταξε σχέσεις και καταστάσεις και μας χάρισε ατόφια συγκίνηση. Μεγάλο κέρδος για τους θεατές ήταν οι ερμηνείες, με τη Σύρμω Κεκέ να μας καθηλώνει.

17

Η Θάλεια Καραμολέγκου είναι ραδιοφωνικη παραγωγός & δημοσιογράφος

77 million paintings, του Brian Eno | Οπτικοακουστική εγκατάσταση, Κέντρο Πολιτισμού – Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» | Summer Nostos Festival , 2019

Και πολλές και απολαυστικές συναυλίες, και άλμπουμ και βιβλία μας χάρισε το 2019, αλλά η πιο φευγάτη οπτικοακουστική εμπειρία ήταν το 77 Million Paintings, μια μεγάλης κλίμακας εγκατάσταση, που σύμφωνα με τον ίδιο τον δημιουργό της, τον Brian Eno, αποτελεί μια “οπτική μουσική”. Το έργο  ξεκίνησε το ταξίδι του το 2006, έκτοτε έχει παρουσιαστεί σε πολλές χώρες, και να που ήρθε και η σειρά μας το καλοκαίρι που μας πέρασε, καθώς φιλοξενήθηκε στο ισόγειο της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο πλαίσιο του Summer Nostos Festival 2019. To αέναο καλειδοσκόπιο που δημιουργούσε κάθε φορά και μια νέα χρωματική έκρηξη, σε ένα απροσδόκητο σχηματικό σύμπλεγμα καλά συγκερασμένο με τα ambient ηχητικά τοπία του Brian Eno, σε έκανε να μη θέλεις να ξεκολλήσεις από την οθόνη, χάνοντας εντέλει την αίσθηση του χρόνου αλλά και των συμβαττικών διαστάσεων. Ο τίτλος δηλώνει τους πιθανούς συνδυασμούς εικόνας και ήχου που μπορούν να δημιουργηθούν από το software, λαμβάνοντας υπόψη ότι το ίδιο στιγμιότυπο δεν επαναλαμβάνεται ποτέ δεύτερη φορά. Θα μπορούσε να είναι ένα όνειρο ή μήπως η επιστροφή εκεί όπου όλα ξεκίνησαν;

18

Δήμητρα Καραμπελιά, αρχιτέκτονας.

Olafur Eliasson, In real life | Έκθεση, Tate Modern, London, 11/07/2019 – 5/01/2020

To 2003, Χριστουγεννιάτικα, μπήκα στην Tate Modern ανυποψίαστη. Ένας τεράστιος, πορτοκαλής, ζεστός ήλιος στο Turbine Hall με λάμψη χρυσή, αντανακλάσεις παντού και κόσμος, πολύς κόσμος, μεγάλοι και μικρούτσικοι να κινούνται αργά, υπνωτισμένοι από το θέαμα, πολλοί ξαπλωμένοι, μαγνητισμένοι από τον αναπάντεχο «καιρό».* Η πρώτη συγκλονιστική εμπειρία καλλιτεχνικής εγκατάστασης στη ζωή μου. Το 2019 ο Olafur Eliasson επιστρέφει στην Tate Modern (ή μήπως το αντίθετο;) με την αναδρομική έκθεση In real Life.

Διέσχισα με τον 4χρονο γιο μου αγκαλιά ένα τούνελ 40 μέτρων σε απόλυτη ομίχλη, τυφλοί από βάθος πεδίου, με ηρεμία και δέος. Περάσαμε μέσα από το τέραστιο καλειδοσκόπιο, χορέψαμε με τις χρωματιστές σκιές μας, είδαμε το ουράνιο τόξο να σχηματίζεται στα σταγονίδια του νερού και τα χρώματα από πάνω μας να εξαφανίζονται, μονόχρωμοι ξαφνικά κάτω από τις κίτρινες λάμπες. Και μετά καθίσαμε να παίξουμε, να μιλήσουμε για τη φύση και το νερό και τους παγετώνες και το πόσο όμορφα αισθανθήκαμε μπροστά σε αυτόν τον τοίχο με τα βρύα από την Ισλανδία. Μπροστά στην πραγματική ζωή.

* Olafur Eliasson, The Weather Project, 2003, Installation in Turbine Hall, Tate Modern, London

19

Ο Γιάννης Καραχάλιος είναι αρχιτέκτονας.  Μαζί με την Ελισάβετ Πλαΐνη διατηρούν το αρχιτεκτονικό γραφείο Plaini and Karahalios Architects.

Το Παιχνίδι με την φωτιά, σκηνοθεσία: Λι Τσανγκ-Ντογκ, βασισμένη σε διήγημα του Χαρούκι Μουρακάμι, πρωταγωνιστoύν: Yoo Ah-in, Steven Yeun, 2018 | Παράσιτα, σκηνοθεσία: Μπονγκ Τζουν-Χο, πρωταγωνιστoύν: Song Kang-ho, Lee Sun-kyun, Χρυσός Φοίνικας Φεστιβάλ Καννών, 2019 | Ταινίες

Το 2019 ξεκίνησε με το «Παιχνίδι με τη Φωτιά» και έκλεισε με τα «Παράσιτα», δύο ταινίες από τη Νότια Κορέα. Με την ταξική πάλη ως κοινό θεματικό άξονα και με απόλυτα κινηματογραφικό λεξιλόγιο, απαντούν εμφατικά στο ερώτημα για το ποιος είναι ο ρόλος του κινηματογράφου στην εποχή του Netflix και των τηλεοπτικών παραγωγών υψηλής ποιότητας. Κινηματογράφος είναι οι ανθρώπινες ιστορίες, τα παγκόσμια ερωτήματα, η μεγάλη κλίμακα, η συνύπαρξη στην αίθουσα και οι εικόνες. Εικόνες που δημιουργούν νέες μνήμες και εντυπώνονται στο πολιτισμικό μας υποσυνείδητο. Τέτοια εικόνα απόλυτης ομορφιάς είναι η σκηνή του ηλιοβασιλέματος στο «Παιχνίδι με τη Φωτιά». 4:30 λεπτά στο πιο φωτεινό σκοτάδι της ημέρας, στις τελευταίες στιγμές ισορροπίας ενός τριγώνου που είναι έτοιμο να εκραγεί. Ο Λι καπνίζει, η Σιν χορεύει, αλλά πραγματικός πρωταγωνιστής είναι το φύσημα του ανέμου, σαν τον «Καθρέφτη» του Ταρκόφσκι. Εικόνα που στοιχειώνει είναι η σκηνή της βροχής στα «Παράσιτα». Στην κορύφωση του έργου η βροχή κατακλύζει την πόλη και η οικογένεια Κιμ κυριολεκτικά καταβυθίζεται από την μινιμαλιστική βίλα της υψηλής κοινωνίας στην κόλαση του πλημμυρισμένου ημιυπόγειου της δικής της τάξης. Είναι ο φαύλος κύκλος μιας αναπόφευτκης ήττας.

20

Η Τόνια Κατερίνη είναι αρχιτέκτονας και πρώην πρόεδρος του ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ (Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών – Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων).

Παράσιτα, σκηνοθεσία: Μπονγκ Τζουν-Χο, πρωταγωνιστoύν: Song Kang-ho, Lee Sun-kyun, Χρυσός Φοίνικας Φεστιβάλ Καννών, 2019 | Ταινία

Χαίρομαι που βρίσκομαι για μια ακόμα φορά στη παρέα του SLUS για  να μοιραστώ μαζί σας μια σημαντική εμπειρία από τον χώρο των τεχνών , τη χρονιά που πέρασε. Η επιλογή ήταν δύσκολη αλλά τελικά νομίζω ότι  τα ισχυρότερα ερεθίσματα και η αφορμή  για μια σειρά προβληματισμούς ήρθαν από την κορεάτική ταινία «Παράσιτα» του ΜπόνγκΤζουν– Χο.  Τα παράσιτα τιμήθηκαν με τον χρυσό φοίνικα και έχουν γραφτεί πάμπολλες  κριτικές και θετικά σχόλια. Η ταινία είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ματιές πάνω στην ταξική σύγκρουση, τον αποκλεισμό και τις οριακές μορφές που παίρνει αυτός στις ακραία νεοφιλελεύθερες κοινωνίες, αλλά και τις απόπειρες των αποκλεισμένων να αναζητήσουν διεξόδους που κινούνται από την μίμηση και την ενσωμάτωση, ως τη βίαιη εξέγερση.

Εδώ θα ήθελα να  κάνω ένα μικρό σχόλιο για την «εικονοποίηση» αυτής της ταξικότητας και την κινηματογραφική διαχείριση που κάνει ο σκηνοθέτης μέσω του χώρου και συγκεκριμένα των χώρων που ζουν οι δύο οικογένειες. Το ασφικτικά μικρό ημιυπόγειο των Κιμ γεμάτο από εταιρόκλειτα αντικείμενα εν δυνάμει χρήσιμα υποδέχεται όλες της λειτουργίες της οικογένειας χωρίς χωρικούς διαχωρισμούς, η δουλειά το φαγητό το παιχνίδι ακόμα και η λεκάνη της τουαλέτας συνυπάρχουν. Ένας χώρος στενής συνύπαρξης, αλληλέγγυας αλλά και ασφυκτικής, που πλημυρίζει απειλητικά σε κάθε βροχή. Στον αντίποδα η μεζονέτα των Παρκ ένας χώρος μινιμαλιστικά αρχιτεκτονημένος, με σαφείς ταξινομήσεις και διαχωρισμούς χρήσεων, όπου η βροχή δεν είναι απειλή αλλά παρ’ όλα αυτά παράγει ανατροπή της ζωνοποιημένης ζωής, με το ζευγάρι να κοιμάται στο σαλόνι για να προσέχει το μικρό γιο που κοιμάται σε μια σκηνή, στον κήπο κάτω από τη βροχή. Στα όρια των δύο κόσμων, στο υπόγειο της μονοκατοικίας, ο σκηνοθέτης  μας αποκαλύπτει μια συνθήκη Johatsou, το ευρύτατα διαδεδομένο πλέον φαινόμενο των εξαφανισμένων ανθρώπων που σβήνουν τα ίχνη τους μπροστά στην αδυναμία να αντιμετωπίσουν τα αδιέξοδα μιας ζωής χωρίς μέλλον. Με την «Ταραντίνια» χειρονομία του φινάλε, η ταινία γίνεται δυστοπική και απόμακρη αλλά οι ζωές στα υπόγεια συνεχίζουν δίπλα μας πιο πραγματικές από ποτέ.

21

Ο Δημήτρης Κατσουρίνης ανήκει στο Εργαστηριακό και Διδακτικό προσωπικό του Ε.Μ.Π. Το μυθιστόρημα του «Φτηνά μαργαριτάρια» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Οκτώ.

Rustin Man, Drift Code | Album, Domino Recording Co Ltd, 2019

Στη δεκαετία του ’80 ο Paul Webb υπήρξε ο βασικός μπασίστας των Talk Talk βάζοντας το λιθαράκι του στη γενναία πορεία από την ευφορική pop του It’s My Life στο χαμηλόφωνο μεγαλείο του Spirit Of Eden. Συστήθηκε ως Rustin Man το 2002 όταν με την Beth Gibbons των Portishead κυκλοφόρησαν το Out Of Season έναν δίσκο σπάνιας ομορφιάς και ευαισθησίας. 17 χρόνια μετά επιστρέφει μόνος, παρουσιάζοντας ένα «χειροποίητο» άλμπουμ στο οποίο συνθέτει, τραγουδά και παίζει κιθάρα, μπάσο, ακόμα και ακορντεόν ή ξυλόφωνο, αγωνιώντας για κάθε νότα, σμιλεύοντας την κάθε ηχητική λεπτομέρεια. Το Drift Code αποτελεί ένα έργο τέχνης που μάχεται για τον ξεχωριστό χαρακτήρα του και στέκεται μακριά από εφήμερες τάσεις, χωρίς ταυτόχρονα να αρνείται τις επιρροές του (Robert Wyatt, David Bowie). Του οφείλω κάποιες από τις πιο πολύτιμες ακροάσεις του 2019.

22

Παράσιτα, σκηνοθεσία: Μπονγκ Τζουν-Χο, πρωταγωνιστoύν: Song Kang-ho, Lee Sun-kyun, Χρυσός Φοίνικας Φεστιβάλ Καννών, 2019 | Ταινία

Είδα τα Παράσιτα μια Κυριακή απόγευμα στον κινηματογράφο Έλλη, στην Ακαδημίας. Δύο ώρες μετά δεν ήξερα αν μου άρεσε, αλλά μια εβδομάδα αργότερα ήταν ακόμη στο μυαλό μου και ένα μήνα μετά αποφάσισα ότι είναι μάλλον η αγαπημένη μου ταινία για το 2019.  Η ταινία του Μπονγκ Τζουν-Χο είναι ποτισμένη με μαύρο χιούμορ και γεμάτη από αντιθέσεις που λειτουργούν ταυτόχρονα σε πολλαπλά επίπεδα. Διαχειρίζεται το θέμα της ταξικής ανισότητας με πρωτοτυπία, ευαισθησία αλλά και αιχμές, ενώ χρησιμοποιεί διαφορετικά στυλ (σε κάποια σημεία ένιωσα ότι βλέπω Tarantino και σε άλλα Jarmusch), για να συνθέσει ένα εντελώς προσωπικό, ολόδικό του σύμπαν. Το σύμπαν του Μπονγκ Τζουν-Χο είναι ενορχηστρωμένο μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια: σκληρό, συγκινητικό, πολιτικό και  βαθειά διεισδυτικό στην ανθρώπινη φύση.

23

Η Μυρτώ Κιούρτη είναι αρχιτέκτονας, διδάκτωρ ΕΜΠ. Διδάσκει αρχιτεκτονικό σχεδιασμό στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών και στο μεταπτυχιακό της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ.

The Timing of the Shrew | Θέατρο, Barbican Theatre, Royal Shakespeare Company | 5/11/2019 – 18/01/2020

Πάντα απορούσα γιατί ο Shakespeare θεωρείται τόσο σημαντικός. Φέτος λοιπόν αποφάσισα να δω στην Αγγλία ένα διάσημο θεατρικό του, το «The Taming of the Shrew» γνωστό στα ελληνικά ως «Το ημέρωμα της στρίγγλας», ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα έργα πάνω στην γυναικεία υποτέλεια. Το θεατρικό ανέβηκε στο Barbican, στο Λονδίνο, από το Royal Shakespeare Company, την γνωστή ομάδα που ειδικεύεται στον Shakespeare. Η ίδια η εμπειρία του να αναμετρηθεί κανείς με αυτό που μου φάνηκε ως η αγγλική καθαρεύουσα -ο Shakespeare ως γνωστόν γράφει σε παλιά αγγλικά- ήταν τρομερά ενδιαφέρουσα και διασκεδαστική. Αυτό όμως που με γοήτευσε πάνω από όλα ήταν ο ανατρεπτικός τρόπος με τον οποίο ανέβασαν οι ηθοποιοί το θεατρικό αντιστρέφοντας τους ρόλους ανάμεσα στα δύο φύλα. Εκεί λοιπόν που παραδοσιακά βλέπαμε έναν παράτολμο άνδρα να δαμάζει μια «στρίγγλα» σήμερα παρακολουθούσαμε εντελώς ξαφνιασμένοι τον αριστοτεχνικό τρόπο με τον οποίο ένα αγοροκόριτσο δάμαζε έναν ελκυστικό macho man. Φεύγοντας από την παράσταση είχα και απάντηση στο αρχικό μου ερώτημα: Ο Shakespeare είναι σημαντικός γιατί ίσως αποτελεί μια κοινή σταθερά πάνω στην οποία μπορούμε να σκεφτόμαστε και μιλάμε ξανά και ξανά για όλα όσα μας απασχολούν.

24

Ο Κωνσταντίνος Κοσμάς είναι αρχιτέκτονας και ζωγράφος.

Wardruna | Συναυλία, Αθήνα, Πειραιώς 117 Academy | 23/03/2019

Οι Wardruna εμφανίστηκαν στο προσκήνιο λόγο της συμμετοχής τους στην τηλεοπτική σειρά Vikings, ντύνοντας με την μουσική τους τα πλάνα του σκανδιναβικού τοπίου και των περιπετειών των πρωταγωνιστών, καθιστώντας τους έναν από τους κυριότερους παράγοντες της επιτυχίας της σειράς. Από την αρχή του live ένιωσα πως δεν ήταν μια συναυλία που απλά “θα περάσεις καλά”. O Einar Selvik απήγγειλε στίχους σε μια άγνωστη, βαριά γλώσσα και σε συνδυασμό με τους αρχέγονους ήχους των παραδοσιακών μουσικών οργάνων του παγωμένου βορρά μετέφεραν για περίπου 90 λεπτά το αθηναϊκό κοινό στην χώρα των φιόρδ. Το όλο γεγονός θύμιζε αρχαία τελετουργία, μια μουσική αλληγορία του σκανδιναβικού τοπίου και των θρύλων του που απευθυνόταν κατευθείαν στο ανθρώπινο πνεύμα. Καθαρόαιμη ψυχαγωγία. Το συγκεκριμένο live μου υπενθύμισε πως οι ήχοι και οι γλωσσικοί φθόγγοι  έχουν την δική τους εσωτερική δύναμη, προσωπική και ταυτόχρονα παγκόσμια, η οποία οικειοποιείται ανεξαρτήτως γλωσσικών περιορισμών και παραδόσεων. Η ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπου πέρασε από σταδιακά βήματα αναζήτησης του ρόλου του στην φύση και η μουσική και το τραγούδι παραμένει ο πιο άμεσος τρόπος έκφρασης και σύνδεσηςμε το περιβάλλον μας. Γεγονός το οποίο άγγιξε και το κοινό χειροκροτώντας με περισσή θέρμη το συγκρότημα, το οποίο υποσχέθηκε πως θα επιστρέψει σύντομα. Skol!

25

Η Πέννυ Λουκάκου είναι αρχιτέκτονας. Μαζί με την Τζίνα Σωτηροπούλου διατηρούν το αρχιτεκτονικό γραφείο architectones02.

Antony Gormley | Έκθεση, Royal Academy of Arts, Λονδίνο| 21/9/2019 – 3/12/2019

Γνωστός για τα επιβλητικά γλυπτά του και για τις μνημειώδεις εγκαταστάσεις του ο Antony Gormley ερευνά τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον και τους άλλους. Η έκθεση με έργα του από το 1970 μέχρι σήμερα αποτελείται από διαδοχικές εγκαταστάσεις αόριστων γεωμετρικών μοτίβων που σχηματίζουν ανθρώπινες μορφές και φυσικά φαινόμενα τοποθετημένα μέσα στις κλασικές αίθουσεςτης Ακαδημίας. Κάνοντας χρήση βιομηχανικών αλλά και οργανικών υλικών όπως ο χάλυβας, το σύρμα, ο πηλός και το θαλασσινό νερό, δημιουργεί συνθήκες που σε βάζουν να αναμετρηθείς με το χώρο και να γίνεις μέρος της αφήγησης. Δρασκελίζοντας την μονοκονδυλιά από μεταλλικό πλέγμα, διασχίζοντας στα τυφλά το στενό λαγούμι αναζητώντας σχισμές φωτός, οσμίζοντας την υγρασία της πλημμυρισμένης αίθουσας, ερχόμενος σε αντιπαράθεση με παράδοξες ανθρώπινες μορφές, ψάχνοντας την προοπτική μέσα στο σύννεφο από σιδερόβεργες, σε καμία περίπτωση δεν μένεις αμέτοχος παρατηρητής. Η έκθεση του άγγλου καλλιτέχνη στο Royal Academy of Arts ήταν μία εντυπωσιακή εμπειρία.

26

Η Ευγενία Λουπάκη είναι δημοσιογράφος- ραδιοφωνική παραγωγός 105,5 Στο Κόκκινο και ποιήτρια. Το τελευταίο της βιβλίο «Το σπίτι από μακριά» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι.

Éric Vuillard, Ημερήσια Διάταξη, μτφ. Μανώλης Πιμπλής, εκδόσεις Πόλις, 2018 * Σταύρος Ζουμπουλάκης, Στ’ αμπέλια, εκδόσεις Πόλις, 2018 * Jonathan Coe, Μέση Αγγλία, μτφ. Άλκηστις Τριμπέρη, εκδόσεις Πόλις, 2019 *** Ταινίες: Sorry we missed you, σκηνοθεσία: Ken Loach, πρωταγωνιστoύν: Kris Hitchen, Debbie Honeywood, 2019 | Marriage Story, σκηνοθεσία: Noah Baumbach, πρωταγωνιστoύν: Adam Driver, Scarlett Johansson, Laura Dern, 2019 *** Εκκλησιάζουσες – Αριστοφάνη – Η λαϊκή οπερέτα | Θέατρο, Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, 2019 | μετάφραση-λιμπρέτο-μουσική: Σταμάτης Κραουνάκης, σκηνοθεσία: Μαριάννα Κάλμπαρη, συμπαραγωγή: Θέατρο Τέχνης – Εθνική Λυρική Σκηνή, 26-29 Σεπτεμβρίου 2019 | Θείος Βάνιας | Θέατρο, Bios, 2019 | σκηνοθεσία: Μαρία Μαγκανάρη, μετάφραση: Χρύσα Προκοπάκη, 2 Οκτωβρίου 2019 – 5 Ιανουαρίου 2020

Βιβλία: Η μοναδική “Ημερήσια Διάταξη” του Ερίκ Βυγιάρντ, για το ελεεινό παρασκήνιο της εγκαθίδρυσης του ναζιστικού καθεστώτος. Το υπέροχο “Στ’ αμπέλια” του Σταύρου Ζουμπουλάκη, γιατί η συγκίνηση μπορεί να υπάρξει και χωρίς νοσταλγία. Η εξαιρετική “Μέση Αγγλία” του Τζόναθαν Κόου, απαραίτητη για την κατανόηση όχι μόνο του Μπρέξιτ, αλλά και της νεοφιλελεύθερης τραγωδίας μας. Ταινίες: “Sorry, we missed you” – η πιο συγκλονιστική καταγραφή της καταστροφής που επέφερε ο νεοφιλελευθερισμός στη χώρα που τον καθιέρωσε. Μια ταινία που σε κάνει να θέλεις να τα κάνεις όλα λαμπόγιαλο, αλλά παράλληλα διατηρεί αναμμένο το καντηλάκι της ανθρωπιάς. Σπουδαίος Κεν Λόουτς. Και πρόσφατα η “Ιστορία Γάμου” του Νόα Μπόμακ (ή όταν ο Μπέργκμαν μετακόμισε στο Λος Αντζελες), εξαιρετική προσέγγιση, εξαιρετικές ερμηνείες. Θέατρο: Οι “Εκκλησιάζουσες” ως λαϊκή οπερέττα του Σταμάτη Κραουνάκη, του Θεάτρου Τέχνης και της Λυρικής. Μια αληθινά πρωτοποριακή ανάγνωση της Αριστοφανικής κωμωδίας. Για τον ίδιο λόγο, την αυθεντικότητα δηλαδή του βλέμματος, μακριά και από πλήξη και από δηθενιά, ξεχώρισα και τον “Θείο Βάνια” της Μαρίας Μαγκανάρη. Νομίζω τέλος ότι η “κυρά Κατίνα” του Δημήτρη Μητσοτάκη, που έγινε viral σε χρόνο μηδέν, δείχνει πως το πολιτικό τραγούδι είναι ζωντανό και αντιστέκεται όπως συνέβαινε πάντα σε σκοτεινές εποχές. Καλή χρονιά να έχουμε!

27

H Μαρία Μαρκουλή είναι δημοσιογράφος, ραδιοφωνικός παραγωγός στον Kosmos 93.6, γράφει βιβλία και έχει το blog itsmyblender. Το τελευταίο της βιβλίο “David Bowie, Αναζητώντας τον Starman” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις FairRead.

Once Upon A Time in Hollywood, σκηνοθεσία: Quentin Tarantino, πρωταγωνιστoύν: Leonardo DiCaprio, Brad Pitt, 2019 | Ταινία

Είμαι Ταραντινό-φαν. Μ’ αρέσει ο χειμαρρώδης κινηματογραφικός του λόγος. Μ΄αρέσει η τρέλα του. Μ’ αρέσουν οι διάλογοι του. Η χωρίς αρχή, μέση και τέλος και σημειώσεις στο περιθώριο, αγάπη του για το σινεμά. Φέτος λοιπόν έκανε πάλι όλα αυτά τα δικά του και χώρεσε μέσα σε αυτά- το 1969 και το αντίο στην  αθωότητα, τον παραλογισμό – τι συνέβη και ο κόσμος πάει κατά διαόλου;– τις αιώνιες αγωνίες, τον Mannix και το Bonanza, ιστορίες που έμπλεκαν με την πραγματικότητα, πολιτική και σχόλιο με σινεφιλική αλήθεια και μια τρυφερότητα για την εποχή και όλα εκείνα με τα οποία  μεγάλωσε  μαζί και ονειρευόταν. Απολαυστικές ερμηνείες. Χιούμορ. Ευθείες βολές. Πολλή και φοβερή μουσική. Στιλ. Ταραντίνο δηλαδή. Το Once Upon A Time in Hollywood «έγραψε» για μένα μέσα στη χρονιά.

28

Ο Σταύρος Μαρτίνος είναι αρχιτέκτονας.

Christian Zervos & Cahiers d’Art: Η Αρχαϊκή Στροφή | Έκθεση, Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς | επιμέλεια: Christian Derouet, Conservateur général honoraire du patrimoine, Ιδρυτικός διευθυντής του Μουσείου Zervos, Vézelay, Alexandre Farnoux, Διευθυντής της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, Πολύνα Κοσμαδάκη, Επιμελήτρια Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης, Μουσείο Μπενάκη | 12/12/2019-1/03/2020

Έκθεση της χρονιάς: Christian Zervos & Cahiers d’Art: Η Αρχαϊκή Στροφή | Συχνά γίνονται μονογραφικές εκθέσεις για καλλιτέχες, σπάνια όμως για έναν επιμελητή. Φέτος, το Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς φιλοξενεί την πολυαναμενόμενη έκθεση για το έργο του εκδότη της γαλλόφωνης επιθεώρησης τέχνης Cahiers d’ Art, Christian Zervos, από τις 12/12/19 έως 01/03/20. Με τον τίτλο “Christian Zervos & Cahiers d’Art: Η Αρχαϊκή Στροφή” η έκθεση διαπραγματεύεται την κατασκευή ενός Μοντερνισμού με καταγωγή στην προϊστορική Μεσόγειο και, κατ’ επέκταση, την επιθυμία για μια μοντέρνα Ελλάδα με σχέση εικονοκλαστική ως προς το κλασικό ιδεώδες.

Ο ελληνικής καταγωγής Christian Zervos ήταν ίσως ο πιο επιδραστικός κριτικός τέχνης στο μεσοπολεμικό Παρίσι, τότε που ο Μοντερνισμός ήταν ακόμα εν τω γεννάσθαι. Ελάχιστα γνωστός στην Ελλάδα, και τότε αλλά και τώρα, ο Zervos ήταν η προσωπικότητα που, μαζί με τον Ηρακλή Ιωαννίδη της ναυτιλιακής εταιρείας «ΝEPTOS», συμφερόντων Εμπειρίκου, έφερε το καλοκαίρι του 1933 στις Κυκλάδες τους σημαντικότερους εκπροσώπους της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας εκείνης της εποχής, μέσα από τη διοργάνωση του 4^ου Συνεδρίου Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής (CIAM). Δεν θα ήταν υπερβολή να θεωρήσουμε τον Zervos ως «πατέρα» του ελληνικού τουρισμού, που σήμερα μας φαίνεται τόσο δεδομένος ως πραγματικότητα, όμως ήταν κι αυτός προϊόν μια σειράς επιλογών και αποφάσεων – που έγιναν τότε. Οι Κυκλάδες για τον Zervos ήταν τόπος σημαντικός: Ελλάδα, χωρίς όμως γραπτή ιστορία, κοιτίδα ενός πολιτισμού άγνωστου και ανεξερεύνητου, χωρίς χερσαία σύνορα, πιθανόν χωρίς ούτε σύνορα χρονικά. Μέσα από τα Cahiers d’ Art, o Zervos κατασκεύασε την καταγωγή της πρωτοπορίας ακριβώς μέσα σε αυτό το πλαίσιο – ένα δίκτυο επικοινωνιών, χωρίς γλώσσα παρά μόνο εκείνη που «μιλάνε» τα αντικείμενα, με τόπο αναφοράς κρυμμένο σε κοινή θέα.

Με έργα των Matisse, Miro, Picasso, Laurens, Calder, Lam, Kandinsky, Γκίκα, Σκλάβου, Giacometti, Brancusi κ.α από την προσωπική συλλογή του Zervos, που παραχωρήθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη από το Μουσείο Zervos στο Vezelay, η έκθεση αφηγείται ακριβώς αυτή την αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στην Ελλάδα και τον Μοντερνισμό: Από τη μία, βρίσκεται η Ελλάδα του Zervos, κομμένη και ραμμένη στα μέτρα της πρωτοπορίας, και από την άλλη βρίσκεται η Ελλάδα του 20ού αιώνα, που έπρεπε να ξανασκεφτεί την ταυτότητά της ώστε να προσλάβει την νέα τέχνη και να επαναδιατυπώσει τη «δική της». Η επιμέλεια της έκθεσης είναι της Πολύνας Κοσμαδάκη, επιμελήτριας Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης στο Μουσείο Μπενάκη, σε συνεργασία με τον Christian Derouet, Ιδρυτικό Διευθυντή του Μουσείου Zervos, και τον Alexandre Farnoux, Διευθυντή της Γαλλικής Σχολής Αθηνών.

29

Ο Θανάσης Μήνας είναι δημοσιογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός στον 105,5 Στο Κόκκινο.

James Baldwin, Το Κουαρτέτο του Χάρλεμ, σελ. 768, μτφ. Χρήστος Οικονόμου, Εκδόσεις Πόλις, 2019 | Βιβλίο

Όπως συμβαίνει με όλα σχεδόν τα κείμενα τα κείμενα του πολυγραφότατου James Baldwin, στον πυρήνα τους σιγοκαίει η οργή και, όχι η έκκληση, αλλά η απαίτηση του Μαύρου για τον Σεβασμό. Διαννοούμενος με πολύ συχνές παρεμβάσεις στον δημόσιο λόγο και ακτιβιστική δράση, ο Baldwin κατέθεσε to 1979 ένα μυθιστόρημα-ποταμό, χωρισμένο σε τέσσερα μέρη, που έμελλε να είναι και το τελευταίο του μεγάλο έργο (έφυγε από τη ζωή το 1987). Το «Κουατρέτο» παρακουλουθεί την πορεία τεσσάρων μουσικών που παίζουν γκόσπελ, κεντράροντας στον χαρισματικό και απρόβλεπτο τραγουδιστή τους. Ρόλο αφηγητή έχει ο αδελφός του και μάνατζερ της μπάντας, ενώ στην αφήγηση εμπλέκονται ουκ ολίγοι ενδιαφέροντες, λιγότερο ή περισσότερο δευτερεύοντες, χαρακτήρες. Μέσα από τις ατομικές ιστορίες και συγκρούσεις τους, χάρη στη διεισδυτική ματιά του Baldwin, παρακολουθούμε συγχρόνως ένα μεγάλο κομμάτι του αγώνα για τα πολιτικά δικαιώματα των Αφροαμερικανών, κυρίως κατά τη δεκαετία του ’60. Το μυθιστόρημα απλώνεται στον χώρο και στον χρόνο και η αφήγηση είναι αναδρομική. Με όχημα πάντα τη μουσική, εκκίνηση από τη Νέα Υόρκη, κατάβαση στον βαθύ Νότο, περάσματα από το Παρίσι και το Λονδίνο, επιστροφή στην Πόλη που Ποτέ δεν Κοιμάται…Στο “soundtrack” ακούγονται οι Duke Ellington, Charlie Parker, Billie Holiday, Bessie Smith, Miles Davis, Dizzy Gillespie, Ella Fitzgerald, Ray Charles, Fats Waller, Dinah Washington, Mahalia Jackson κ.ά. Με δεδομένη την έκταση, τη μεταφραστική δυσκολία και τη σημαντικότητα του κειμένου, πρόκειται για εκδοτικό γεγονός. 

30

Ο Γιώργος Μητρούλιας είναι αρχιτέκτονας, μέλος της ομάδας AREA (Architecture Research Athens) και επίκουρος καθηγητής στην Αρχιτεκτονική του Βόλου.

ContraPoints | youtube channel, Natalie Wynn

Θα σας προτείνω ένα youtube channel, μιας και ζούμε στην εποχή του streaming. Το Contrapoints της Natalie Wynn μου εμφανιζόταν για καιρό στα προτεινόμενα μέχρι που αποφάσισα να δω ένα από τα πολλά video του καναλιού. Θα προσπαθήσω να περιγράψω περί τίνος πρόκειται αλλά θα πρέπει κανείς να το δει για να καταλάβει. Το κανάλι συζητάει κάθε φορά ιδιαίτερα φορτισμένα θέματα όπως φύλο, μαρξισμός, ακροδεξιά, δυτικός πολιτισμός, καπιταλισμός, φασισμός, αρρενωπότητα. Το κάνει όμως με έναν τρομερά ενδιαφέροντα τρόπο. Η Natalie επινοεί μια σειρά από περσόνες που διαλλεκτικά αναπτύσσουν κάθε θέμα, με όπλο το camp και την απαραίτητη βιβλιογραφική έρευνα. Έντονα πολιτική, με δηλωμένη προοδευτική αντζέντα η Natalie έχει επιτύχει το ακατόρθωτο, να δημιουργήσει ένα -ιδιαίτερα διασκεδαστικό και ουσιώδες- αντίβαρο στην ακροδεξιά τοξικότητα που ανθίζει στον κόσμο του διαδικτύου. Το ακόμα πιο σπουδαίο κατά τη γνώμη μου είναι ότι επιχειρηματολογεί χωρίς να αποξενώνει το ακροατήριο που πιθανώς διαφωνεί μαζί της. Η ίδια η Natalie αυτοπροσδιορίζεται ως τρανς γυναίκα και τα video που χρονολογούνται από το 2008 αποτελούν και τεκμήριο της διαδιακασίας φυλομετάβασής της, κάτι που από μόνο του είναι εξαιρετικά πολιτικό.

31

Ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης είναι ποιητής, συγγραφέας και μεταφραστής. Τα τελευταία του βιβλία «Ίχνη και χνότα» & «Μάης ’68» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης ενώ το «Πάρκο» από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

Lucy Elllmann, Ducks, Newburyport, εκδόσεις Galley Beggar Press, 2019 | Guy Debord, Poésie, etc., εκδόσεις L’échapée, 2019 | Νικήτας Σινιόσογλου, Λεωφόρος ΝΑΤΟ, εκδόσεις Κίχλη, 2019 | Georgia Sagri Georgia Sagri, επιμέλεια: Christina Lehnert, Philippe Pirotte, εκδόσεις Kunstverein Braunschweig & Portikus, 2019 | Βιβλία

Φέτος με συγκλόνισε (και εξακολουθεί να με συγκλονίζει, γιατί επανέρχομαι καθημερινά σ᾽ αυτό) το επίτευγμα της Lucy Elllmann, ένα μεγαλειώδες μυθιστόρημα, το Ducks, Newburyport. 1030 σελίδες, τρεις παράγραφοι όλες κι όλες, λόγος που ρέει, ένας σπαρακτικός, αλλά και γεμάτος χιούμορ και μελωδία μονόλογος. Επίσης, το βιβλίο Poésie, etc., του Guy Debord, όπου στεγάζονται οι σημειώσεις που κρατούσε διαβάζοντας Arthur Cravan, Charles Baudelaire, τη Βίβλο, Francois Villon, Novalis, κτλ. Σημαντικό είναι το βιβλίο του Νικήτα Σινιόσογλου Λεωφόρος ΝΑΤΟ (εκδ. Κίχλη), μια έξοχη δοκιμή ψυχογεωγραφίας και περιπλάνησης, με την ιδιαίτερη γραφή του Σινιόσογλου που συνδυάζει τη φιλοσοφία με το δοκίμιο και τη λογοτεχνία. Εντυπωσιακή, τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο, η μονογραφία Georgia Sagri Georgia Sagri and I όπου μια πλειάδα λαμπρών θεωρητικών και ιστορικών τέχνης (ανάμεσά τους οι Daniel Horn, Σωτήρης Μπαχτσετζής, Ruba Katrib, Stephen Squibb) εξετάζουν το πολύπτυχο έργο της διεθνούς καλλιτέχνιδος.

32

Η Μαριάνα Μπίστη είναι αρχιτέκτων σε άρνηση, εικαστικός. Ειδικεύεται και βιοπορίζεται από την αρχιτεκτονική φωτογραφία. 

Les garçons sauvages, σκηνοθεσία: Bertrand Mandico, πρωταγωνιστoύν: Vimala Pons, Diane Rouxel, 2019 | Ταινία

Δεκέμβριος 2019, σε ένα οριακά άδειο Ααβόρα, σβήνουν τα φώτα και ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μου ενα μεθυστικό, καθηλωτικό, αναρχοερωτικό παραλήρημα, τόσο γεμάτο από οπτικές αναφορές που 110 λεπτά αργότερα, μου δίνει την αίσθηση ότι έχω δει μια ταινία τόσο πυκνή που περιέχει σχεδόν όλα όσα έχουν γίνει στον κινηματογράφο έως τώρα. Ο Bertrand Mandico μας εισάγει σε ένα μυστηριώδες και μαγευτικό τριπάρισμα, ένα πειραματικό έργο τέχνης ανεξάντλητης φαντασίας, απελευθερωτικό και συνάμα φρικαλέο, που καταρρίπτει στερεότυπα και διαταράσσει με μαεστρία τις έννοιες του “αρσενικού” και του “θηλυκού”, κάνοντας βουτιά στο ενδιάμεσο, τη ρευστότητα και τη μεταμορφωση, αποθεώνοντας την ηδονή, ξανασυστήνοντας ή αμφισβητώντας τις έννοιες της πατριαρχίας, της εξουσίας, της τιμωρίας, της παραβατικότητας, της επιθυμίας, της διαστροφής, του φύλου, της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας.

Η raw αισθητική των 16mm, ασπρόμαυρη με έγχρωμες εκρήξεις φαντασιώσεων και παραισθήσεων, άκρως σαγηνευτικη, έρχεται σαν οδοστρωτήρας να ανατρέψει τις φόρμες και να συστήσει καινούριες, σε ένα σουρεαλιστικό, γκροτέσκο, εξεγερτικό και εξωφρενικά αφροδισιακό σκηνικό, με ερμαφρόδιτες φιγούρες, οργιώδη βλάστηση, τριχωτά φρούτα που παραπέμπουν σε αιδοία, φυτά με φαλλούς που φτύνουν νέκταρ σε έναν μην προσδιορισμένο γεωγραφικά χώρο, όπου εγκαθιδρύεται η θηλυκοποίηση του σύμπαντος, την ώρα που στο παρόν ο κόσμος πνίγεται από την αρσενική βία. Το Les garçons sauvages είναι μια ασύλληπτη και συναρπαστική αισθητική εμπειρία, ένα μοναδικά επιβλητικό, έξυπνο, τολμηρό και άγριο φιλμ που δοκιμάζει τα όρια και τις αισθήσεις του θεατή, που ενοχλεί (Δανίκας: 0 αστεράκια 😀 ) αλλά που δεν μπορείς να ξεχάσεις και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να χάσεις.

33

Ο Κωνσταντίνος Μπούγας αρθρογραφεί στο Inside Story.

When they see us | Τηλεοπτική Σειρά της Ava DuVernay, σκηνοθεσία: Ava DuVernay, πρωταγωνιστούν: Asante Blackk, Caleel Harris | Netflix, 2019

Το 2019 συμπληρώθηκαν 30 χρόνια από μια υπόθεση που στιγμάτισε τις ΗΠΑ: πέντε νεαρά αγόρια κατηγορήθηκαν για τον βιασμό και τον ξυλοδαρμό μιας κοπέλας στο Central Park, καταδικάστηκαν και φυλακίστηκαν, για να αποδειχτεί αργότερα ότι είχαν δίκιο όταν υποστήριζαν σθεναρά την αθωότητά τους. Η υπόθεση επανήλθε στην επικαιρότητα λόγω της συγκλονιστικής μίνι σειράς του Netflix “When They See Us”. Σε τέσσερα μόλις επεισόδια η δημιουργός της σειράς Ava DuVernay, κατάφερε να περιγράψει με ακρίβεια τόσο τα γεγονότα, όσο και να καταδείξει το κλίμα και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που οδήγησαν στην καταδίκη των πέντε παιδιών. Με εξαιρετικές ερμηνείες από όλο το καστ, σκιαγραφεί με λεπτομέρεια και με αφηγηματική πυκνότητα τις ρατσιστικές προκαταλήψεις που υπήρχαν τόσο στο δικαστικό σύστημα, όσο και στην κοινωνία της Νέας Υόρκης. Πρόκειται για μια σειρά που έρχεται να επιβεβαιώσει την τάση των δημιουργών να καταφεύγουν στη δραματοποίηση πραγματικών γεγονότων, που γίνονται πρώτη ύλη για τηλεοπτικές στιγμές που σημαδεύουν την ιστορία του μέσου.

34

O Σπύρος Νάσαινας είναι αρχιτέκτονας – μουσειογράφος.

Shiota Chiharu: The Soul Trembles | Έκθεση, Mori Art Museum, Τόκυο | 2019

Το Σεπτέμβρη επισκέφθηκα την έκθεση της εικαστικού Shiota Chiharu: The Soul Trembles στο Mori Art Museum του Τόκιο. Η Chiharu, που ασχολείται και με τη σκηνογραφία, είναι γνωστή για τις εγκαταστάσεις της με μαύρα και κόκκινα νήματα που μεταμορφώνουν ολόκληρους χώρους. Στην ατομική της έκθεση, οι ψυχαναγκαστικές κόκκινες και μαύρες «μολυβιές» της με κατάπιαν ενώ αντίκριζα από τον 54-όροφο ουρανοξύστη του Roppongi Hills για πρώτη φορά από ψηλά το αχανές, κατακόρυφο Τόκιο να χάνεται στο βάθος του ορίζοντα, τη στιγμή που ο τυφώνας Faxai πλησίαζε στην πόλη. Αν δεν είχα τραβήξει 314 φωτογραφίες από εκεί πάνω, από την ασφάλεια αυτού του χαλύβδινου κλουβιού, θα νόμιζα πως όλα αυτά τα ονειρεύτηκα. Και τώρα το μόνο που σκέφτομαι είναι πως θα ξαναπάω εκεί…

35

Η Χίλντα Παπαδημητρίου είναι μεταφράστρια και συγγραφέας. Το τελευταίο της βιβλίο «Έχουνε όλοι κακούς σκοπούς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Jonathan Coe, Μέση Αγγλία, μτφ. Άλκηστις Τριμπέρη, εκδόσεις Πόλις, 2019 /// The Specials | Συναυλία, Μόναχο, 7 Νοεμβρίου 2019

Παρακολουθώντας με ανεξήγητη εμμονή τις πολιτικές εξελίξεις στο Ηνωμένο Βασίλειο την τελευταία τριετία, βρήκα τις περισσότερες απαντήσεις στις αμέτρητες απορίες μου όταν διάβασα τη Μέση Αγγλία του Τζόναθαν Κόου. Γιατί συχνά η καλή λογοτεχνία περιέχει περισσότερες απαντήσεις από δεκάδες δοκίμια και δημοσιογραφικές αναλύσεις. Γραμμένο εν θερμώ, το μυθιστόρημα του Κόου σκιαγραφεί τις δύο αντίπαλες πλευρές, των Remainers και των Brexiters, με χιούμορ και οξυδέρκεια, εμποτίζοντας την πλοκή με αρκετές μουσικές αναφορές – για αρρωστάκια σαν εμένα. Το βιβλίο με τη σειρά του, το οποίο κλείνει την άτυπη τριλογία που ξεκίνησε με τη Λέσχη των Τιποτένιων και συνεχίστηκε με τον Κλειστό Κύκλο, με έκανε να αναρωτηθώ πού είναι οι μουσικοί του Νησιού, γιατί δεν πήραν πιο ξεκάθαρη θέση για όσα συμβαίνουν στη χώρα τους, γιατί δεν όρθωσαν ανάστημα ενάντια στην ξενοφοβία που εξαπλώνεται σαν πανούκλα. Και θυμούμενη το Rock Against Racism και το punk και ska-punk, άκουγα όλη τη φετινή χρονιά τα συγκροτήματα των late ‘70ς και early ‘80ς. Αυτή η νοσταλγία με οδήγησε ως το Μόναχο, για να δω τους Specials που επανενώθηκαν μετά από 30 χρόνια κι έβγαλαν έναν άκρως πολιτικό δίσκο στις αρχές της χρονιάς που τελειώνει. Είδα μία από τις καλύτερες συναυλίες της ζωής μου και πιστεύω ότι τη χρωστώ στον Τζόναθαν Κόου. Επειδή για μένα η λογοτεχνία και η μουσική συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους και με τις κοινωνικές συνθήκες.

36

Η Ανθή Ροζή είναι τελειόφοιτη του τμήματος Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών, ακαδημαϊκή συνεργάτρια στο Arkki – Σχολείο Αρχιτεκτονικής για Παιδιά και book blogger στο Oh That Book.

Fleabag  | Τηλεοπτική Σειρά από την Phoebe Waller-Bridge, σκηνοθεσία: Harry Bradbeer, παίζουν: Phoebe Waller-Bridge | BBC Three / Amazon, 2019

Κάθε προσωπική ρετροσπεκτίβα του 2019 θα έχασκε ελλιπής χωρίς το Fleabag της Phoebe Waller-Bridge. Η σειρά, που αρχικά ξεκίνησε ως θεατρικός μονόλογος, αφορά τη ζωή και τις σχέσεις της Fleabag, μια νεαρής γυναίκας που ζει στο Λονδίνο προσπαθώντας να διατηρήσει ζωντανό το ημιθανές καφέ της. Η Waller-Bridge, συγγραφέας και πρωταγωνίστρια της σειράς, δεν μας παραδίδει απλώς μια κωμωδία που αναψηλαφεί με γενναιότητα την αμηχανία όλων αυτών των επιμέρους οικογενειακών, ερωτικών και επαγγελματικών σχέσεων, τις αποτυχίες και τα στραπάτσα της καθημερινής ζωής αλλά θίγει την ατομικότητα —και τη θηλυκότητα ακόμα πιο συγκεκριμένα— στον πυρήνα της, μια ατομικότητα που κατανοείται μέσα από το να βγάζει τη γλώσσα της στις νευρώσεις των άλλων, πασχίζοντας να υπερβεί τις δικές της μέσα από κυνικές παραδοχές, ακραιφνείς χοντράδες, εξωπραγματικό χιούμορ και πολύ, πολύ, πολύ σεξ.

Ακόμη περισσότερο όμως, και παρά την απουσία ενός σαφούς πολιτικού περιγράμματος —αλήθεια, δεν γίνονται όλα αυτά μέσα στη βραδυφλεγή συνθήκη του Μπρέξιτ;— η ατομικότητα της Fleabag γυρεύει την επανένωση με τον Άλλο, κινείται προς την επούλωση κι όχι προς την μισανθρωπική αποστασιοποίηση που μοιάζει αρχικά να υπονοεί. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι το βασικό θέμα της σειράς ενοικεί στο πώς να σχετίζεσαι με τους άλλους διατηρώντας μια σχετική αυτονομία που θα σου επιτρέψει να μην κατακερματίζεσαι σε μικρά, αιχμηρά κομματάκια. Και δεν ξέρω πολλά πράγματα που να χρειαζόμαστε περισσότερο σήμερα από κάτι τέτοιο.

37

Άντζελα Δημητρακάκη, ΤΙΝΑ, η ιστορία μιας ευθυγράμμισης, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας , 2019 | Βιβλίο

To ωραίο με τα βιβλία της Δημητρακάκη είναι ότι οι στιβαρές γνώσεις της και οι αδιαπραγμάτευτες πολιτικές της θέσεις δεν καπελώνουν την λογοτεχνικότητα των κειμένων της. Γι’ αυτό και θεωρώ πως είναι το (πολιτικά) αντίπαλο δέος της Σώτης Τριανταφύλλου, μιας επίσης σκληροπυρηνικής διανοούμενης και σπουδαίας συγγραφέως. Μετά το «Αεροπλάστ», στο οποίο πραγματεύτηκε το άβολο θέμα της δυστυχίας της μητρότητας, στο «ΤΙΝΑ, η ιστορία μιας ευθυγράμμισης» η Δημητρακάκη καταπιάνεται με το ακόμα πιο δύσκολο θέμα της δυστυχίας της ύπαρξης: Η Τίνα έχει ξεμείνει από ζωτικά καύσιμα, καθώς δεν έχει απομείνει τίποτα που να της προσφέρει την ελάχιστη διάθεση να ζήσει. Συναισθηματικά αποστραγγισμένη, όσο πιο πολύ το ψάχνει, τόσο περισσότερο διαπιστώνει ότι οι επίσημοι τρόποι άντλησης ευχαρίστησης βρίσκουν τοίχο, ως κενές, στερούμενες ζωτικής ουσίας κατασκευές. Την ίδια στιγμή η ιατρικοποίηση της κατάστασής της –δηλαδή η αντιμετώπισή της όχι ως ένα νορμάλ ενδεχόμενο αδιεξόδου, αλλά ως μια ανωμαλία–, της προκαλεί απέχθεια. Οι αυτοκτονικές τάσεις ιδωμένες όχι ως ατομική, θλιβερή κακοτυχία, μα ως εύλογη αντίδραση στις κοινωνικοπολιτικές περιχαρακώσεις που (περι)ορίζουν το τι είναι ζωή. Γιατί ό,τι και να γράφει η Δημητρακάκη, το γράφει πρωτίστως πολιτικά – γιατί ίσως να μην γίνεται κι αλλιώς.

38

Η Αθηνά Σταυρίδου είναι αρχιτέκτονας, επίκουρη καθηγήτρια στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ε.Μ.Π.

Top Girls της Caryl Churchill | Θέατρο, Θέατρο Πόρτα | μετάφραση – σκηνοθεσία: Θωμάς Μοσχόπουλος, παίζουν: Μαρία Καβογιάννη, Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Βίκυ Βολιώτη, Αλεξία Καλτσίκη, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Ειρήνη Μακρή, Άλκηστις Πολυχρόνη | από 2/11/2019

Η συγκλονιστική σκηνή στο τέλος. Η θεατρική παράσταση είναι θνησιγενής, διαφέρει από μέρα σε μέρα, αλλάζει ανάλογα το κοινό και την ερμηνεία των ηθοποιών, είναι, θα λέγαμε, μια διαδραστική κατασκευή με πολλές παραμέτρους. Για αυτό είναι ίσως παράδοξο να μιλά κανείς για το τέλος, για την τελευταία σκηνή. Κι όμως είναι αυτή που μπορεί να κλείσει ένα έργο μέσα στα στενά όρια του χώρου μέσα στον οποίο εξελίσσεται ή να το ανοίξει σε νέες δυνατότητες. Στην τελευταία σκηνή του Top Girls οι γυναίκες του έργου κοντοστέκονται και μας κοιτούν (;). Ακούγεται το τραγούδι feeling good [1] και ξαφνικά μέσα σε αυτήν παύση, χωρίς ένταση και λόγια, ο χώρος μετασχηματίζεται σε έναν κόσμο όπου οι ρόλοι υπάρχουν για να ανατρέπονται, οι δαίμονες για να συμφιλιωνόμαστε μαζί τους, οι κοινωνικές κατασκευές για να τις καταργούμε. 7 υπέροχες ηθοποιοί, 1 αγαπημένος σκηνοθέτης και ένα έργο βαθιά φεμινιστικό. Πρωτότυπη δομή, χιούμορ και γλυκύτητα.

[1]Feeling good των Anthony Newley και Leslie Bricusse , σε ερμηνεία της Nina Simon

39

Η Τζίνα Σωτηροπούλου είναι αρχιτέκτονας. Αρθρογραφεί περιστασιακά για το κυριακάτικο πολιτιστικό ένθετο της εφημερίδας Καθημερινή για τέχνη, design και αρχιτεκτονική. Μαζί με την Πέννυ Λουκάκου διατηρούν το αρχιτεκτονικό γραφείο architectones02.

The Kominsky Method | Τηλεοπτική Σειρά από τoν Chuck Lorre, πρωταγωνιστούν: Michael Douglas, Alan Arkin | Netflix, 2019

«Νόμιζα πως είμαι θυμωμένος, αλλά η αλήθεια είναι πως φοβάμαι. Φοβάμαι όλη την ώρα» «Όλοι φοβόμαστε. Και ξέρεις γιατί; Γιατί ο κόσμος είναι τρομακτικός. Αλλά τα καταφέρνουμε γιατί δεν είμαστε μόνοι» «Ποιον έχω;» «Εμένα χαζοβιόλη. Είμαι εδώ, μπροστά σου. Σε βλέπω. Με βλέπεις; Κρατάς μυστικό; Αυτή είναι η Μέθοδος Κομίνσκι»

Ι got you, babe ♫ ♫ ♪ Κάπως έτσι, με το τραγούδι των Sonny & Cher κλείνει ο πρώτος κύκλος της σειράς «The Kominsky Method». Μιας αιχμηρά κωμικής σειράς που μιλά για τα γηρατειά, την απώλεια, την φθορά και τον φόβο του θανάτου. Για την φιλία, την μοναξιά, την ανάγκη για συντροφικότητα και το μοίρασμα. Μια φιλία μεταξύ ανδρών. Του Σάντι Κομίνσκι και του Νόρμαν Νιουλάντερ. Ενός καθηγητή υποκριτικής και του ατζέντη του. Ο Μάικλ Ντάγκλας και ο Άλαν Άρκιν υφαίνουν δυο υπέροχoυς χαρακτήρες με τις καλύτερες ατάκες να παίζονται στο αυτοκίνητο ή στο εστιατόριο Musso & Frank Grill (πραγματικό τοπόσημο, που λεγόταν Frank’s Café, όταν πρωτοάνοιξε, το 1919). Ο υπέργηρος σερβιτόρος με το κόκκινο σακάκι που περπατάει σε slow motion, η βότκα μαρτίνι και το ποτό έγκλημα κατά της ανθρωπότητας: Jack Daniels με πάγο & diet Dr Pepper είναι οι σταθερές αναφορές γύρω από τις οποίες περιστρέφονται συζητήσεις που έχουν να κάνουν με τον προστάτη, το σεξ, τις σχέσεις, την οικογένεια, την καριέρα, το φαγητό αργά το βράδυ, τον καρκίνο, τις νέες τεχνολογίες, την αυτοκτονία.

«Ουρώ σε κώδικα Μορς. Με τελείες και παύλες». «Ο ψύκτης έχει καλύτερη ροή από μένα». Γι΄αυτό «Απόλαυσέ το όσο διαρκεί». «Τρώγοντας καυτερά φαγητά, αψηφάς την απειλή του θανάτου; Θα τιμωρηθούμε που τρώμε τόσο αργά». «Ξυπνάω και σκέφτομαι: ποιο μέρος του σώματός μου δεν δουλεύει;» «Όταν φτερνίζομαι κροταλίζουν οι γοφοί μου» «Σήμερα οι άνθρωποι δεν αγγίζονται. Μην αγγίξεις κανέναν». «Πώς θα αυτοκτονούσα; Θα γέμιζα τις τσέπες μου με σολομό και θα έβρισκα καμιά πεινασμένη αρκούδα».

Στα δεκάξι 30λεπτα επεισόδια, που εγγράφονται σε 2 κύκλους προς το παρόν, ο Τσακ Λόρι (δημιουργός του The Big Bang Theory και του Two And A Half Men) εικονογραφεί έναν βαθιά συναισθηματικό -αλλά χωρίς ίχνος μελοδραματισμού- κόσμο, ο οποίος περιστρέφεται συνειδητά γύρω από το καταπληκτικό δίδυμο Μάικλ Ντάγκλας – Άλαν Άρκιν. Στα συν οι δυνατές γκεστ εμφανίσεις (Jane Seymour, Ann-Margret, Danny DeVito, Elliott Gould, Kathleen Turner). Με ξεκάθαρη “ανδρική” ματιά (οι γυναικείοι χαρακτήρες παίζουν τον ρόλο κομπάρσου, δυστυχώς), η σειρά ανατέμνει το «αμερικάνικο όνειρο» και αγγίζει την πραγματική ζωή.

Εξόχως κυνική και γλυκόπικρα αστεία, παίζει την τελευταία πράξη ενός ηθοποιού που δεν κατάφερε να γίνει σταρ του Χόλιγουντ και διευθύνει μια σχολή υποκριτικής α λα Στανισλάφσκι προτρέποντας τους σπουδαστές του να νιώσουν τα συναισθήματά τους γιατί η υποκριτική είναι προέκταση της ζωής τους. Ταυτόχρονα ακολουθεί τον πόνο του Νόρμαν που χάνει την αγαπημένη του σύντροφο από καρκίνο, κριτικάροντας τον τρόπο ζωής μας: «Είμαστε πολιτισμένοι. Κρύβουμε την ντροπή και τον πόνο μας».

Με ειλικρίνεια, αυτοσαρκασμό και καυστικό χιούμορ μιλά για την αποδοχή, την συμφιλίωση αλλά και τον πόνο. Κάνει το κοινότυπο συναρπαστικό, αποτυπώνοντας μοναδικά την ζωή μετά τα 70. Το σημείο εκείνο όπου η σωματική ντεκαντάνς συναντά την αστείρευτη δίψα για ζωή. Εκεί όπου ο χρόνος διαστέλλεται σε μια ύστατη προσπάθεια να χωρέσουν όλα. Η σειρά είναι ένας ύμνος στην φιλία και στην τέταρτη -μην σου πω- ηλικία. Μια αποδόμηση της σοβαροφάνειας. Και μια επιβεβαίωση πως η δίψα για ζωή, ο πόθος, η έξαψη και η ανάγκη να είσαι με ανθρώπους που αγαπάς δεν σταματά στα 70. Ευτυχώς. I got you, babe.

40

Ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης είναι αρχιτέκτονας, καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Το βιβλίο του «Υπο-νεωτερικότητα και εργασία του πένθους. Η επήρεια της κρίσης στη σύγχρονη ελληνική κουλτούρα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Συλλογικές προσωπογραφίες | Αν κάτι με τραβάει πλέον στα αναγνώσματα είναι οι στιγμές και οι σπουδές συλλογικής προσωπογραφίας, που παλαιότερα αποκαλούσαμε “αυτογνωσία”. Το λέω αυτό γιατί οι προσωπογραφίες αυτές μπορούν να αποτελέσουν ιδεώδεις μορφές της απο-κατασκευής των αντιλήψεων που έχουμε για το συλλογικό Εαυτό μας, ακόμη και στις πιο δραματικές, εκστατικές ή και ειρωνικές εκδοχές τους. Μόνον η κουλτούρα που προσωπογραφείται κριτικά και αναστοχαστικά επειδή θέλει να γνωρίσει τον εαυτό της, ξεπερνώντας τον εαυτό της, μόνο αυτή η κουλτούρα υπ-άρχει. Εξηγούμαι: υπ-άρχει ακριβώς επειδή κάνει την ύπαρξή της πρόβλημα. Δεν πρόκειται για ένα ναρκισσιστικό βλέμμα “στον καθρέφτη” (όπως μερικοί εδώ και χρόνια επιχειρούν), αλλά για μια διαδικασία με την οποία η κουλτούρα μας γίνεται ξένη στον εαυτό της και μέσω αυτής της απόσπασης μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό της. Μέσα από αυτή τη διαδικασία μπορούμε να αποκτήσουμε σήμερα εκείνο που κάποτε ο Άρης Κωνσταντινίδης ονόμασε “στοιχεία αυτογνωσίας”: Κι αυτό γιατί η γνωριμία του εαυτού μας δεν μπορεί πλέον να είναι μόνο “εθνοκεντρική” ούτε να περιορίζεται επιδεκτικά στη διεθνή βιβλιογραφία ή στην φετιχιστική αρχειακή τεκμηρίωση (στην οποία συχνά εγκλωβίζεται τα τελευταία χρόνια η εγχώρια ιστοριογραφία). Γι αυτό και εμπεριέχει και την πιθανή αποτυχία της.

Ιδού μερικές από τις σκέψεις που μου προκάλεσαν φέτος κάποιες εξαίρετες εκδόσεις, μικτού είδους. Σημειώνω τους τίτλους τους με τη σειρά που τις διέσχισα: Panayis Panagiotopoulos, Dimitris Sotiropoulos (επιμέλεια) Political and Cultural Aspects of Greek Exoticism, εκδ. Palgrave Macmillan, London 2019· ΦοίβηΓιαννίση, Χίμαιρα, Πολυφωνικό ποίημα, εκδ. Καστανιώτης 2019· Ηλίας Παπαγιαννόπουλος, Ο Φρόυντ στην Ακρόπολη. Μια ατοπογραφία. [Μολυσματικές Αρχαιολογίες Ι], εκδ. Περισπωμένη 2019. (Σχέδιο του Δημήτρη Αναστασίου από τον κολοφώνα της έκδοσης). Θα προσέθετα εδώ ορισμένες σελίδες του περιοδικού Ιστορία της Τέχνης που διευθύνει ο Νίκος Δασκαλοθανάσης (εκδόσεις Futura). Έπεται συνέχεια.

41

Jean-Louis Cohen, Η αρχιτεκτονική μετά το 1889: Με το βλέμμα στο μέλλον, μτφ. Πέτρος Μαρτινίδης, επιμέλεια : Βασίλης Κολώνας, Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2019 | Βιβλίο

Δεν θα έπρεπε ίσως να γράψω για αυτό βιβλίο, αφού έχω συμβάλει στην επιμέλεια της ελληνικής έκδοσής του, αλλά «Η αρχιτεκτονική μετά το 1889: Με το βλέμμα στο μέλλον» του Jean-Louis Cohen είναι κατά τη γνώμη μου το σημαντικότερο εγχειρίδιο που έχουμε σήμερα για την αρχιτεκτονική του εικοστού αιώνα. Το λέω έχοντας ασχοληθεί με την ιστοριογραφία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και έχοντας επιπλέον βιώσει την έλλειψη ενός καλού βιβλίου για τον περασμένο αιώνα στις αίθουσες διδασκαλίας της αρχιτεκτονικής. Το κέρδος είναι μεγάλο επιπλέον επειδή το κείμενο του Cohen μεταφράστηκε από τον γλωσσοπλάστη Μαρτινίδη, συνδέοντας τη θεωρία με τη μυθιστορία. Ο Jean-Louis Cohen είναι κοσμοπολίτης και ταξιδευτής, έχει δει τα περισσότερα έργα στα οποία αναφέρεται από κοντά και μιλά τόσες γλώσσες που να διαβάζει τα περισσότερα κείμενα στο πρωτότυπο. Γνωρίζει καλύτερα από όλους μας το αντικείμενο στο οποίο αναφέρεται και μπορεί να το αφηγηθεί με σαφήνεια. Η κριτική του σκέψη είναι κοφτερή και επίκαιρη. Η εικονογράφησή του εποπτική και αποκαλυπτική. «Η αρχιτεκτονική μετά το 1889» είναι ένα βιβλίο για όλους όσους θα ήθελαν να περιδιαβάσουν την αρχιτεκτονική που αναδύθηκε συμβολικά μετά από την οικοδόμηση του πύργου του Άϊφελ, στα εκατό χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης.

42

Ο Γιώργος Τριανταφύλλου είναι αρχιτέκτονας. Διατηρεί το αρχιτεκτονικό γραφείο «Γιώργος Τριανταφύλλου και Συνεργάτες» και το triantafylloug.blogspot.gr.

Θέατρο: WOYZECK/ ΒΟΫΤΣΕΚ, Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάτου | Η απαγωγή της Τασούλας, Θέατρο Σταθμός | ΦΑΙΔΡΑ, Ρωμαϊκή Αγορά, σκηνοθεσία: Έφη Θεοδώρου *** Ταινίες: Γιώργος Λάνθιμος, The Favourite *** Βιβλία: Δημήτρης Φιλιππίδης, Ανώνυμη Αρχιτεκτονική, Μια άρρητη παρουσία ( εκδόσεις: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς) + Ταξιδιωτικά Ημερολόγια 1954 – 1956 του Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη (εκδόσεις Μέλισσα) *** Εκθέσεις φωτογραφίας: Πάνος Κοκκινιάς, Stock Images | Εκθέσεις αρχιτεκτονικής: Βιβλιοθήκες: Ανάγνωση Κτιρίων, επιμέλεια: Άννα Σκιαδά | Εικαστικά-Εκθέσεις: Δημοσθένης Σκουλάκης, Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς | Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Πτυχιακές, Degree Show, 2019 *** Αρχιτεκτονικά έργα: Το τραύμα της Εθνικής Πινακοθήκης | Το κτίριο στην οδό Ευφράνορος 6, Παγκράτι, αρχιτέκτονες: Δημήτρης Ησαΐας & Τάσης Παπαϊωάννου | Agemar Headquarters, αρχιτέκτονες: Ρένα Σακελλαρίδου του γραφείου RS SPRACH *** Τιμητική Εκδήλωση: Αλέξανδρος Τομπάζης, στις εκδόσεις Μέλισσα

Με δεδομένο ότι δεν υπήρχαν πάντα μοναδικές επιλογές: 1.Θέατρο | 1.1 Κατερίνα Ευαγγελάτου: Woyzeck / Βοϋτσεκ του Γκέοργκ Μπύχνερ στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. /// 1.2 Κωνστανταντίνος Μάρκελος: Η απαγωγή της Τασούλας : ένας σύγχρονος Ερωτόκριτος-μια ποιητική μυθιστορία στο θέατρο Σταθμός. Με αφετηρία μια πραγματική ιστορία δύο νέων στην Κρήτη την δεκαετία του 50, που συγκλόνισε το πανελλήνιο, Ο Μάρκελος έγραψε σε άψογο δεκαπεντασύλλαβο ένα υψηλού επιπέδου «λιμπρέτο» που εξυμνεί τον έρωτα με τον δικό του ποιητικό τρόπο. /// 1.3 Έφη Θεοδώρου: Φαίδρα του Ρακίνα στον αρχαιολογικό χώρος της Ρωμαϊκής Αγοράς της Αθήνας σκηνοθετημένη από την Έφη Θεοδώρου *** 2.Ταινίες: Γιώργος Λάνθιμος: «The Favourite» Πολλές οι καλές ταινίες της χρονιάς αλλά αν δεν παινέψεις το σπίτι σου…

3. Βιβλία: Δύο βιβλία του πολυγραφότατου Δημήτρη Φιλιππίδη προστέθηκαν και φέτος στην βιβλιογραφία για την αρχιτεκτονική. ΑΝΩΝΥΜΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ-Μια άρρητη παρουσία. Μια έκδοση (Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς) που εδραιώνει μια τολμηρή αλλά πραγματικά εύστοχη και συγκροτημένη θεωρητική άποψη για την Ανώνυμη Αρχιτεκτονική που εδώ και χρόνια αναδεικνύει και τεκμηριώνει ο Δημήτρης Φιλιππίδης. Παράλληλα ο Φιλιππίδης επιμελήθηκε και τα Ταξιδιωτικά Ημερολόγια 1954 – 1956 του Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη, από τον Εκδοτικό Οίκο Μέλισσα.

4. Εκθέσεις φωτογραφίας: Πάνος Κοκκινιάς: “Stock Images” Μία βαθιά τομή στην ζωή της Αθηναϊκής μητρόπολης στο πλαίσιο του προγράμματος Έργο στην Πόλη 2019, του ΝΕΟΝ. *** 5. Εκθέσεις Αρχιτεκτονικής: Άννα Σκιαδά: Βιβλιοθήκες: Ανάγνωση Κτηρίων, μια καλοστημένη έκθεση για τις βιβλιοθήκες στην Ελλάδα, στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων *** 6. Εικαστικά εκθέσεις, περφόμανς | 6.1 Δημοσθένης Σκουλάκης: «ένας μεγάλος αντιφατικός» μια καλοστημένη αναδρομική έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς, που επιμελήθηκαν η Ελένη Αθανασίου και η Ναταλία Μπούρα. /// 6.2 Νίκου Ναυρίδη: “Νoli Μe Τangere” στην Εθνική Λυρική Σκηνή του ΚΠΙΣΝ, στο πλαίσιο της συνεργασίας με τον Οργανισμό ΝΕΟΝ με τίτλο «The artist and the composer». /// 6.3 Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών: Πτυχιακές | Degree Show | 2019 στον εκθεσιακό χώρο Νίκος Κεσανλής.

7. Αρχιτεκτονικό έργο | 7.1. Το τραύμα της Εθνικής Πινακοθήκης που ελπίζουμε να επουλωθεί… /// 7.2 Ρένα Σακελλαρίδου του γραφείου RS SPRACH / Diamond: Agemar Building στην Καλλιθέα. Ένα γλυπτό στο αστικό τοπίο από λευκό μάρμαρο, που συγκροτεί ένα πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα σχεδιαστικό και κατασκευαστικό επίτευγμα. Μία ξεχωριστή ένταξη καμπυλόσχημου κτιρίου στον ιπποδάμειο αστικό ιστό, που απελευθερώνει τον δημόσιο χώρο διευρύνοντας ευχάριστα το κενό ανάμεσα στα κτίρια. /// 7.3. Δημήτρης Ησαΐας, Τάσης Παπαϊωάννου: Κτίριο στην οδό Ευφράνορος 6 στο Παγκράτι Μια τολμηρή χειρονομία που αναδύει μνήμες και αναστατώνει ευχάριστα τον αδιάφορο αστικό ιστό της πόλης. *** 8. Τιμητικές εκδηλώσεις: Αλέξανδρος Τομπάζης: τιμητική βραδιά στις εκδόσεις Μέλισσα, την Πέμπτη 14 Φεβρουαρίου 2019. Στιγμές χαράς και συγκίνησης.

43

Ο Κώστας Τσιαμπάος είναι αρχιτέκτονας, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ. Το τελευταίο του βιβλίο «Αμφίθυμη νεωτερικότητα – 9+1 κείμενα για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική στην Ελλάδα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Exile | Συναυλία, Seeger Center for Hellenic Studies, Πανεπιστήμιο Princeton, 6/11/2019

Τον περασμένο Νοέμβρη παρακολούθησα τη συναυλία με τίτλο ‘Exile’ που έγινε στo Πανεπιστήμιο Princeton, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 40 χρόνια του εκεί κέντρου ελληνικών σπουδών, του γνωστού Seeger Center. Για δυο περίπου ώρες ακούγαμε το συγκρότημα ‘Pharos Ensemble’, με guest τον Κυριάκο Καλαϊτζίδη, να παίζουν περισσότερο και λιγότερο γνωστά κομμάτια, από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη έως τον Πειραιά και το Σικάγο. Έλληνες που ήμαστε για μερικούς μήνες στο Princeton, μαζί με Έλληνες που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στις ΗΠΑ, ακούγαμε Έλληνες, που ήρθαν στη Βοστώνη για να σπουδάσουν μουσική και τελικά έμειναν, να μας μεταφέρουν ήχους που γεννήθηκαν στην Ανατολία, μεταφέρθηκαν ως ‘πρόσφυγες’ στην Ελληνική χερσόνησο και έφτασαν ως ‘μετανάστες’ στην Αμερική. Είναι η μετατόπιση ηθελημένη ή μη; Είναι το ταξίδι σχεδιασμένο ή απρόβλεπτο; Τι μένει και τι χάνεται από τη μνήμη, τον τόπο και τη γλώσσα όταν είμαστε αλλού; Τέτοιες σκέψεις μου έρχονταν στον μυαλό ακούγοντας τους ήχους που μου ήταν τόσο οικείοι μέσα στο ‘ξένο’, νεο-ρωμανικό κτίριο, σε μια αίθουσα με το όνομα ‘Αλέξανδρος’. Στο μωσαϊκό πίσω μας, με ελληνικά γράμματα έγραφε: Τηλέμαχος, Πηνελόποια, Οδυσσεύς, Αχιλλέας, Όμηρος…Ίσως κάθε ‘έξοδος’ να είναι πάντα και μια επιστροφή.

44

Ο Δημήτρης Φιλιππίδης είναι αρχιτέκτονας, ομότιμος καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ. Τα τελευταία του βιβλία «Εγώ γράφω» και «Όλυμπος Καρπάθου» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μέλισσα ενώ η «Ανώνυμη αρχιτεκτονική» από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς.

Νίκος Βατόπουλος, Μικροί δρόμοι της Αθήνας, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2019 | Μαρία Μοίρα, Ηράκλειο η αδιόρατη πόλη. Λογοτεχνικές διαδρομές στον αστικό χώρο, φωτογράφιση: Νίνα Λασηθιωτάκη, εκδόσεις Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, 2018 | Βιβλία

Η αρτιότερη για μένα παράσταση της χρονιάς ήταν εκείνη η σπαραξικάρδια ενός ζητιάνου μέσα στο μετρό πηγαίνοντας προς το Σύνταγμα. Κράδαινε στο δεξί σηκωμένο του χέρι μια ακτινογραφία, στο άλλο κρατούσε μια μάσκα οξυγόνου με το μαρκούτσι της, κι έψελνε μια ιατρική πανδαισία με πολλά στάδια (γνωμάτευση, σπάνια φάρμακα, επέμβαση πολύωρη, ανέχεια τώρα που προσπαθεί να αναρρώσει). Νομίζω πως ταυτόχρονα έσερνε και το πόδι του, ως παράπλευρη απώλεια. Τον ζήλεψα για τη φαντασία του. Δεύτερη σε προτίμηση, αλλά εξίσου ισχυρή εικονογραφικά, ήταν η παράσταση που έδινε ένας μικρός θίασος, τετραμελής, γυναίκα στο τραγούδι και τρεις άντρες (τουμπελέκι, κιθάρα, λαγούτο) που πέρασαν, μισοχορεύοντας, ένα μαγικό μεσημέρι από τον πεζόδρομο της οδού Αδριανού, εκτελώντας ένα παλιό όμορφο σμυρναίικο, ξανά και ξανά, μέσα στο βουητό του πυκνού πλήθους, που περπατούσε κι έτρωγε στα εκεί φαγάδικα. Με καθήλωσαν έτσι που στεκόμουν απέναντι, στη στοά του Αττάλου. Ήταν εκείνος ο θίασος που περιγράφει ο Καβάφης της Αλεξάνδρειας που χάνεται. Αμάν, αμάν!

Παραστάσεις όμως δίνουν, ως γνωστόν, και τα βιβλία, μάλιστα ορισμένες φορές, συγκλονιστικές. Μου εντυπώθηκε μια ποιητική αντιπαράθεση που δεν έγινε ποτέ στην πραγματικότητα, αλλά στήθηκε στο μυαλό μου. Από τη μια μεριά, ο Νίκος Βατόπουλος, που εξοπλισμένος με τη φωτογραφική του μηχανή σέρνει τα μελαγχολικά του βλέμματα πάνω στους μαδημένους, γεμάτους υγρασία τοίχους των παλιών σπιτιών μιας ξεχασμένης πόλης (Μικροί δρόμοι της Αθήνας) και από την άλλη, η Μαρία Μοίρα που δοκιμάζει να δει μια άλλη πόλη (Ηράκλειο η αδιόρατη πόλη. Λογοτεχνικές διαδρομές στον αστικό χώρο), φορώντας τα παραμορφωτικά γυαλιά συγγραφέων και θεωρητικών: και οι δύο παίζουν αρμονικές καντέντσες πάνω στην αγωνία της ερμηνείας και τη ματαιότητα της μνήμης.

Κλείνω με ένα σίριαλ σε συνέχειες, ανώτερο του Game of Thrones, που προβάλλεται live, εδώ και κάποιους μήνες σε όσους περνούν από τον κόμβο του Χίλτον: τη δημιουργική επέκταση της Εθνικής Πινακοθήκης. Αν και δύσκολο να βρεθεί σε τι είδος ανήκει (ιστορικό δράμα ή κωμωδία;) και ποιος υπογράφει το σενάριο (λέγεται ότι εφαρμόστηκε μια πρωτοποριακή αλεατορική μέθοδος), αυτή η παράσταση υπόσχεται πολλές εκπλήξεις ως το τέλος, που παραμένει επτασφράγιστο μυστικό. Πάντως το αίμα ρέει άφθονο!

45

Η Κορίνα Φιλοξενίδου είναι αρχιτέκτονας, επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Μαζί με την Κατερίνα Κοτζιά διατηρούν το αρχιτεκτονικό γραφείο K&K Architects.

Hope | Έκθεση, Design Academy Eindhoven (DAE), επιμέλεια: Ilse Crawford | 2019

Μια επίσκεψη στο Eindhoven τον Ιούνιο αυτής της χρονιάς ήταν η αφορμή για μια δια ζώσης επαφή με την Design Academy και την έκθεση Hope των αποφοίτων της σχολής σε επιμέλεια της πρώην διευθύντριας του κύκλου σπουδών Man and Well Being, Ilse Crawford. Οι προτάσεις των φοιτητών πειραματικές, εκκεντρικές, εσωτερικές, αναπάντεχες και κυρίως ελπιδοφόρες, επαναπροσδιορίζουν τον ρόλο του designer, ως του καταλύτη για αλλαγή που μπορεί να επηρεάσει τις μεγάλες ή τις μικρές κλίμακες της ζωής. Η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης, η διοργάνωση που διαμορφώνει το καλλιτεχνικό κριτήριο της πόλης και ειδικά η έκθεση στο Αλατζά Ιμαρέτ, ήταν -και είναι ακόμα- μια από τις καλές αναμνήσεις του έτους. Από τη δική μου home entertainment ατζέντα δεν θα μπορούσα να παραλείψω τον εξαίσιο δεύτερο κύκλο της ιδιόρυθμης “coming of age” σειράς The End of the Fucking World, την κυκλοφορία του πρώτου άλμπουμ της μικρής, θαυματουργής Bille Eilish, και τις δυνατές επανεκτελέσεις που προέκυψαν από τη συνεργασία της Bjork με τη Fever Ray και τους The Knife.

46

Ο Πέτρος Φωκαΐδης είναι αρχιτέκτονας, διδάκτορας στην Ιστορία και Θεωρία της Αρχιτεκτονικής, συν-επιμελητής του τόμου «Θέσεις της Μνήμης» (με την Α.Χρονάκη) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νήσος.

The Deuce | Τηλεοπτική σειρά των David Simon and George Pelecanos, 3 κύκλοι, πρωταγωνιστούν: James Franco, Maggie Gyllenhaal | ΗΒΟ, 2017-2019

“[…] Seems your role in this is to make the remapping of the Times Square a bit more palatable by pretending it’s a public project. But Gene, you know I mean this with love in my heart. You can go fuck yourself if you expect us to do your bidding.” (Aby, The Deuce, S03E07, That’s a Wrap)

Στον τρίτο και τελευταίο κύκλο της σειράς The Deuce παρακολουθούμε την επίμονη προσπάθεια του ανοίγματος της Times Square στο Μανχάταν στις πολεοδομικές αναπλάσεις, ιδιωτικές επενδύσεις και τις προτεραιότητες της αγοράς των ακινήτων. Κύρια προϋπόθεση για την προώθηση ενός έργου, το οποίο είχε στόχο να αλλάξει την εικόνα της περιοχής, ήταν η απομάκρυνση των «ανεπιθύμητων στοιχείων» (undesirable elements), όσων δηλαδή σχετίζονταν άμεσα ή έμμεσα με τα πορνεία, τα κακόφημα μπαρ, σάουνες ομοφυλοφίλων, το εμπόριο ναρκωτικών, τη μαφία, πολλά από εκείνα που κατέστησαν τη Νέα Υόρκη τις δεκαετίες του 1970-80 και κέντρο της αναδυόμενης βιομηχανίας του πορνό, κεντρικό θέμα της συγκεκριμένης σειράς.

Ως τελευταία πράξη ενός εγχειρήματος που αποδεικνύεται πολύ πιο σύνθετο από όσο αποκαλύπτουν τα καλοσχεδιασμένα κτίρια και οι μακέτες, αλλά και οι βολικοί στόχοι για εξασφαλισμένη οικονομική ανάπτυξη και θέσεις εργασίας, είναι η έκκληση προς την κοινότητα των κατοίκων, να απομονώσει τα ανεπιθύμητα στοιχεία και να σώσει τη «γειτονιά από τον εαυτό της». Στη συνάντηση ενημέρωσης όλων των εμπλεκομένων μερών (στο 7^ο επεισόδιο) αντιπαρατίθενται δύο κόσμοι: από τη μια οι εκπρόσωποι του δήμου και της αστυνομίας, με κύριο πρωταγωνιστή τον μειλίχιο τεχνοκράτη αλλά και πονηρό Gene, και από την άλλη όσοι βιώνουν τον αντίκτυπο των επιχειρούμενων μετασχηματισμών στην καθημερινότητά τους. Η Aby Parker, διαχειρίστρια το ομώνυμου μπαρ The Deuce, παίρνει θέση από την πλευρά των επηρεαζόμενων κατοίκων, αποκαλύπτει τους πραγματικούς κερδισμένους των πολεοδομικών αναπλάσεων και αναζητεί τους όρους με τους οποίους θα αντιμετωπίζονται και οι «κολασμένοι και οι καταδικασμένοι με λίγη αξιοπρέπεια».

Αποτέλεσμα της συνεργασίας του δημιουργού David Simon και του συγγραφέα George Pelecanos, το The Deuce, όπως και το The Wire (2002-2008), το Treme (2010-2013), αλλά και το Show me a Hero (2015), προσφέρουν κριτικές οπτικές στην πολυπλοκότητα του αστικού χώρου: φωτίζουν του πολλαπλούς δρώντες και τα αντικρουόμενα συμφέροντα, αποκαλύπτουν τις κοινωνικές ανισότητες και συγκρούσεις στο φόντο μια σκληρής όσο και ελπιδοφόρας καθημερινότητας.

47

Nick Montfort & Ian Bogost, Racing the Beam: The Atari video computer system, The MIT Press, 2009 | Βιβλίο

Συνήθως σ’αρέσουν βιβλία που ξέρεις ότι θα σ’αρέσουν. Όταν όμως παθιάζεσαι με αυτά που νόμιζες πως δεν είναι για σένα, τότε το πράγμα γίνεται καλύτερο: “Racing the beam” των Nick Montfort και Ian Bogost. Ένα βιβλίο για την ιστορία του Atari. Έπαιζα video games κάποτε; όχι. Έχω σχέση με ΙΤ; όχι. Όμως ο Montfort δεν ανήκει μόνο σ’αυτούς τους ξένους πλανήτες. Τον ενδιαφέρει η ψηφιακή αφήγηση και η ψηφιακή ποίηση. To Racing the beam είναι ένα βιβλίο σχεδόν ιστορίας, έρευνα με έμπνευση.

Μιλά με έναν τεχνικό αλλά κατανοητό τρόπο για τα hardware, τα software, τους κώδικες, τους επεξεργαστές, τις κάρτες μνήμης και τις κάρτες γραφικών, κοιτώντας όμως και το κοινωνικό και πολιτισμικό τους πλαίσιο. Για το πώς οι τεχνικοί περιορισμοί και η υλικότητα της ψηφιακής τεχνολογίας, καθορίζουν το τελικό αποτέλεσμα που φτάνει σε εκείνους τους χρήστες που θα αποτελέσουν τους πιστους οπαδούς των video games κοινοτήτων. Μέσα από την ιστορία του Atari κάνουμε μια κατάβαση στα φλιπεράδικα της δεκαετίας του ’80, μπορούμε να δούμε πίσω από την κουρτίνα τις αποφάσεις που παίρνονταν για τη δημιουργία αυτών των απόκοσμων κόσμων και της σουπερ διασκεδαστικής υποκουλτούρας. Για το πώς από παιχνίδια ενός παίκτη, περάσαμε στα παιχνίδα ανά δυο, από το ατομικό στο διαδραστικό και στις κοινότητες των gamers. Για την τεχνολογία και τη σημασία του high score που ένωσε άγνωστους χρήστες, για την σχέση του παίκτη με τον προγραματιστή του παιχνιδιού που έκανε φανερή την παρουσία του μέσα από μικρά πειράγματα του κώδικα πίσω από την πλάτη της μεγάλης εταιρίας για την οποία δούλευε.

To Atari δεν ήταν μόνο μια εμπορική επιτυχία, αλλά μια ιστορία που ακολουθούμε βήμα βήμα σε πολλαπλά επίπεδα, τεχνολογίας, κοινωνίας και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Μαζί με τους Montfort και Bogost “κυνηγάμε την δέσμη”, που δεν είναι παρά ένα κυριολεκτικό κυνήγι της Stella – το τσιπ που σχεδίασαν οι Joe Decuir και Jay Miner from scratch- να καταφέρει να σαρώσει την εικόνα σε γραμμές και να συγχρονιστεί με την τηλεόραση στο σαλόνι του κάθε σπιτιού. Χριστούγεννα έρχονται, ώρα για video games.