Ποτέ δεν ήμασταν φτωχοί: Κουλτούρα και Αρχιτεκτονική | Προς μια Χάρτα για το Μεγάλο Αριθμό

Οι αρχιτέκτονες της Φάλαινας

(το άρθρο στην πρώτη του μορφή με τίτλο ‘Προς μία Χάρτα για το Μεγάλο Αριθμό’ δημοσιεύτηκε στον κατάλογο της ελληνικής συμμετοχής #This Is A Co-Op στην 15^η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας)

Greek & English version | for text in English scroll down

Το κείμενο αποτελεί πρόσκληση για την επανίδρυση των συλλογικών φορέων της αρχιτεκτονικής κοινότητας, σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, με στόχο τον εκδημοκρατισμό των αποφάσεων που αφορούν την τύχη του δημόσιου χώρου και της κατοικίας, δηλαδή τα στοιχειώδη δικαιώματα του Μεγάλου Αριθμού. Ξαναθυμόμαστε τον όρο Μεγαλύτερος Αριθμός (Le Plus Grand Nombre), ο οποίος αναδύθηκε στην ιστορία της αρχιτεκτονικής στα πλαίσια της δραστηριότητας της Ομάδας 10 (Team X), τη δεκαετία του ’50 και χαρακτηρίζει τα πλήθη της εργατικής τάξης, των ιθαγενών πληθυσμών των αποικιών και συνολικά των περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων.

Ο Μεγαλύτερος Αριθμός

Ο όρος Μεγαλύτερος Αριθμός χρησιμοποιήθηκε από την Ομάδα 10 την περίοδο της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής ανοικοδόμησης, ως κριτική στο περιεχόμενο της Χάρτας των Αθηνών (1943), το βασικό κείμενο της μοντέρνας πολεοδομικής πρακτικής, απόρροια του CIAM ’33 (Η Λειτουργική Πόλη). Προέρχεται από τα αμφιλεγόμενα πολεοδομικά αποικιοκρατικά προγράμματα που εφήρμοσε η γαλλική διοίκηση του Μαρόκου υπό τη διεύθυνση του Michel Ecochard και τη συνεργασία των Γιώργου Κανδύλη, Shadrach Woods, Henri Piot. Τα προγράμματα για τον Μεγαλύτερο Αριθμό, όπως η ανοικοδόμηση των οικισμών Carrieres Centrales στην Καζαμπλάνκα, τα καλούμε αμφιλεγόμενα επειδή δεν μπόρεσαν να αποδράσουν της εφαρμογής ρεφορμιστικών πολιτικών: από τη μία πλευρά ταυτίζονταν με τους πραγματικούς στόχους των σχεδιαστών τους, δηλαδή την επιτακτική βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στις εργατικές παραγκουπόλεις, ενώ παράλληλα εργαλειοποιούνταν από τη μητροπολιτική διοίκηση, της οποίας σταθερός στόχος παρέμενε η άμβλυνση των αντιστάσεων των ‘ιθαγενών’ πληθυσμών και ο έλεγχός τους. Οι ιδέες για το Μεγαλύτερο Αριθμό παρουσιάστηκαν στο προτελευταίο CIAM IX (The Habitat Charter) στην Aix-en-Provence το 1953 με το ‘The Gamma Grid’ (Groupe d’Architectes Modernes Marocain) των Michel Ecochard και Pierre Mas και το ‘Habitat for the Greater Number´του ΑΤΒΑΤ (Atelier des Bâtisseurs)-Afrique των Κανδύλη, Woods, Piot.

Μεγαλύτερος Αριθμός ήταν, επίσης, ο τίτλος της περίφημης 14^ης Τριενάλλε του Μιλάνου, τoν ταραγμένο Μάη του 1968, την οποία επιμελήθηκε ο ιταλός ριζοσπάστης αρχιτέκτονας Τζιανκάρλο Ντε Κάρλο, έτερο και σημαντικότατο μέλος της Team X. Η έκθεση έκλεισε πριν καν ανοίξει στο κοινό από πλήθος διαδηλωτών που κατέλαβαν το χώρο, ως ένδειξη κριτικής στο θεσμικό πρόσωπο του πολιτισμού και στους αντιπροσώπους του. Ο Τζιανκάρλο ντε Κάρλο βρίσκεται και αυτός στην ίδια αμφιλεγόμενη θέση ως εκπρόσωπος των υπό κρίση θεσμών αλλά και ως υποκείμενο που ασκεί κριτική ενάντια στο θεσμικό συντηρητισμό. Κατά τον Ντε Κάρλο ο Mεγαλύτερος Aριθμός ‘χαρακτηρίζει μια κοινωνία που σκέφτεται, όπου τα άτομα (σε πλήθος) συνεχίζουν να είναι πρωταγωνιστές των γεγονότων ενώ, ο δεύτερος (ο μαζικός) είναι ο ομογενοποιημένος πολιτισμός του οποίου η ατομική πράξη επικυρώνεται μόνο από τους μηχανισμούς της εξουσίας και είναι επικίνδυνος σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο’ [i].

Για χάρη του παρόντος άρθρου-πρόσκλησης αλλάζουμε τον όρο από ‘Μεγαλύτερο’ σε ‘Μεγάλο’ προσπαθώντας να αποφύγουμε το συγκριτικό βαθμό στη χρήση της λέξης και έτσι να ξεφύγουμε εννοιολογικά από εκείνο το σκέλος της αμφιλεγόμενης, πολιτικά, χρήσης του.

Δημοκρατικά εργαλεία σχεδιασμού του χώρου

Ως Χάρτα του Μεγάλου Αριθμού ονομάζουμε ένα δημοκρατικά συγγεγραμμένο εργαλείο σχεδιασμού, πολιτικού και χωρικού, το οποίο καλούνται να συν-διαμορφώσουν οι συλλογικότητες αρχιτεκτόνων που κινητοποιούνται, διεθνώς, στα μέτωπα κρίσεων και που αφορά: α) το δικαίωμα στον κοινόχρηστο χώρο (πόλη, ύπαιθρος), β) το δικαίωμα στην κατοικία και γ) τα δημοκρατικά θεμέλια, με έργο και κανόνες επαγγελματικής δεοντολογίας, προς μία κοινή αρχιτεκτονική πρακτική. Οι κρίσεις εδώ εννοούνται ως διαρκείς και όχι έκτακτες. Είναι οι κρίσεις που δημιουργούνται με την οικονομική εξασθένιση πλατιών στρωμάτων του πληθυσμού, παγκοσμίως. Προκαλούν μαζικές μεταναστεύσεις και μόνιμα-προσωρινούς καταυλισμούς.

[i] Απόσπασμα από το “Cronaca di un’occupazione annunciata,” μια συνέντευξη με τον Giancarlo De Carlo, στο Il ’68 a Milano, Boeri, Stefano (επιμ.). Milan: Triennale di Milano, 1998), 66–69). Η σημείωση αυτή εντοπίστηκε στο άρθρο της Paula Nicolin (2008).

Κανένα θέμα, όπως η μεγάλη ανάγκη για πρόσβαση στη στέγαση, απόρροια της ακραίας περιθωριοποίησης των οικονομικά αδύναμων ομάδων του παγκόσμιου πληθυσμού και των μεγάλων προσφυγικών κυμάτων, δε μπορεί να λυθεί επαρκώς, με επιμέρους και μη συντονισμένες προτάσεις, μικρών καλοπροαίρετων εθελοντών (ή σχεδιαστών). Απαιτείται η συλλογική παρουσία  της προοδευτικής, διεθνούς αρχιτεκτονικής κοινότητας, σε συνεργασία με τις πολιτικές δυνάμεις των κοινωνικών στρωμάτων, των οποίων η ζωή επηρεάζεται ριζικά από τους διεθνείς κοινωνικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς του νέο-φιλεύθερου προγράμματος. Μόνο μία τέτοια σύμπραξη, ως διαρκής και καταστατική τακτική, μπορεί να ασκεί πιέσεις στους διεθνείς και τοπικούς φορείς της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Η οργάνωση της συλλογικής αρχιτεκτονικής δράσης εκτιμούμε ότι, πρέπει καταρχάς να εξασφαλίζει, 1) τη θεσμοθέτηση πολυπληθών fora διαβουλεύσεων πριν και κατά (όχι μετά) το σχεδιασμό και την κατασκευή μεγάλων αρχιτεκτονικών προγραμμάτων, με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων πληθυσμών και φορέων στην έρευνα και τις αποφάσεις και 2) τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου δικτύου μέσων διάδοσης και προβολής της πληροφορίας που παράγεται μέσα σε αυτά τα fora.

Οι Θεσμικοί μετασχηματισμοί στην παραγωγή του χώρου κατά τις τελευταίες δεκαετίες

Η ιστορική οπισθοδρόμηση, την οποία βιώνουμε σήμερα και η απομάκρυνση από δημοκρατικότερα εγχειρήματα σύμπραξης της διεθνούς αρχιτεκτονικής κοινότητας θεωρούμε ότι συνοψίζεται στις παρακάτω θεσμικές μεταβολές: 1) τα Διεθνή Συνέδρια Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής (CIAM) κλείνουν τον κύκλο τους το 1959, μετά τη ματαιωμένη, ως δομικά ελιτίστικη, προσπάθεια εκδημοκρατισμού τους από τη νέα γενιά αρχιτεκτόνων (Team X), 2) η Διεθνής Ένωση Αρχιτεκτόνων (UIA) που ιδρύεται το 1948, σταδιακά περιθωριοποιείται με την υποχώρηση του κράτους πρόνοιας, μετά το 1973, τη μείωση των δημόσιων επενδύσεων, την κατάργηση δημόσιων τεχνικών υπηρεσιών και 3) τα θέματα για την κατοικία, αναλαμβάνονται σχεδόν αποκλειστικά από ειδικό παράρτημα του ΟΗΕ (UN-Habitat [ii]) με κύριο αντικείμενο τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στις παραγκουπόλεις του κόσμου. Το τελευταίο ιδρύεται το 1978 και συνεδριάζει μόνο μία φορά κάθε είκοσι χρόνια. Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να τονίσουμε ότι, παρά τη σημασία του UN-Habitat και της προσπάθειες των ανθρώπων που το στελεχώνουν, παραμένει ένας δυσπρόσιτος [iii] γραφειοκρατικός φορέας, τόσο για τον πληθυσμό όσο και για την πλειοψηφία των αρχιτεκτόνων. Αυτές οι θεσμικές μεταβολές νομιμοποίησαν, μετά και την πτώση και του σοσιαλιστικού μπλοκ, τη μεταβίβαση του επιστημονικού και επαγγελματικού χώρου των αρχιτεκτόνων σε κλειστά λόμπυ εμπόρων ακινήτων, όπως η ετήσια διεθνής έκθεση επαγγελματιών της αγοράς ακινήτων (MIPIΜ). Τα ίδια λόμπυ ανέλαβαν και τα έργα στέγασης και κατασκευής του ζωτικού δημόσιου χώρου των μεγάλων πληθυσμών.

[ii] Ο πλήρης τίτλος του παραρτήματος του ΟΗΕ είναι UN-Habitat- United Nations Human Settlements Programme.

[iii] Τα fora, τα οποία προετοιμάζουν τις συνελεύσεις της εικοσαετίας είναι ολιγομελείς προπαρασκευαστικές επιτροπές και διαδικτυακές πλατφόρμες στις οποίες μπορούν για λίγες μέρες μόνο να αναρτήσουν τις προτάσεις τους όσοι ενδιαφέρονται. Τα θέματα είναι ολιγάριθμα ενώ οι διαχειριστές των ψηφιακών συζητήσεων συνοψίζουν κατά τη δική τους κρίση τα σχόλια και επιλέγουν τι θα συμπεριληφθεί στην ατζέντα του συνεδρίου. Πέρυσι, μετά από είκοσι χρόνια, η γενική συνέλευση Habitat III έλαβε χώρα στο Εκουαδόρ της Νότιας Αμερικής

Η αρκετά άγνωστη στο πλατύ κοινό MIPIM (Le marché international des professionnels de l’immobilier) διεξάγεται στις Κάννες αλλά επεκτείνει τις δραστηριότητές του και σε άλλες χώρες. Συμμετέχουν σε αυτήν επενδυτικά κεφάλαια, εργοληπτικές πολυεθνικές εταιρίες, μεγάλα αρχιτεκτονικά και δικηγορικά γραφεία, πολιτικό προσωπικό από διάφορες χώρες, όμιλοι ενημέρωσης κ.α.  Εκτός από αγοραπωλησίες τεράστιων εκτάσεων μέσα και από προγράμματα ιδιωτικοποιήσεων κρατικής δημόσιας περιουσίας και φυσικού πλούτου, λαμβάνονται αποφάσεις κεκλεισμένων των θυρών και ανατίθενται ιδιωτικά έργα τεράστιας κλίμακας με κρατικές χρηματοδοτήσεις. Διεξάγονται δε κλειστοί διαγωνισμοί, στους οποίους προσκαλείται μόνο ένας ιδιαίτερα μικρός αριθμός γραφείων τα οποία επί της ουσίας είναι μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες (παράδειγμα το Europa City στη Γαλλία). Οι αγοραπωλησίες που εκτελούνται στα πλαίσια του MIPIM είναι υπεύθυνες για τον εκτοπισμό μεγάλου αριθμού πληθυσμών. Είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι από το 2012 στην έκθεση υπάρχει περίπτερο του ελληνικού ΤΑΙΠΕΔ.

Σήμερα, μέσα από τους μετασχηματισμούς της τρέχουσας κρίσης κεφαλαίου που χαρακτηρίζεται από τη μαζική υφαρπαγή των κοινών (νέα φάση συσσώρευσης του κεφαλαίου) σε πρωτοφανή κλίμακα παγκοσμίως, τα μεγάλα έργα δημοσιεύονται απλώς ως εμπόρευμα, πριν ή μετά την πώλησή τους, στο πλατύ κοινό. Η παθητική αυτή ενημέρωση για την τύχη του χώρου, αλλά και οι βραβεύσεις αποκλειστικά ατομικών έργων αρχιτεκτόνων, ακολουθεί τους κανόνες που κληρονομήσαμε από την κριτική της δεκαετίας του ’50 για τη μαζική κουλτούρa (Αντόρνο, Λόβενταλ, Μαρκούζε & Χορκχάιμερ, 1984). Ως γνωστόν, ιδιωτικά βραβεία όπως το Pritzker (του ιδρύματος της εταιρείας ξενοδοχείων, καζίνο και επενδύσεων Hyatt), ηλεκτρονικά και έντυπα ευρείας κυκλοφορίας της αρχιτεκτονικής, ελέγχονται από τις ίδιες ελίτ: την αγορά ακινήτων, την οικοδομική βιομηχανία και τα επενδυτικά κεφάλαια.

Προς ένα ‘νέο’ αισθητικό παράδειγμα: από-δαιμονοποιώντας τη φτώχια

Διαφαίνεται ότι η διαδικασία αυτή μπορεί να αντιστραφεί, με δημοκρατικό τρόπο, ως αποτέλεσμα της επανεμφάνισης κοινωνικών κινημάτων (από το 2008), όπως τα Κινήματα κατά των Εξώσεων, ο Ευρωπαϊκός Συνασπισμός για το Δικαίωμα στην Κατοικία και την Πόλη (European Coalition for the Right to Housing and the City) κ.α. τα οποία απαιτούν να ανακαταλάβουν τις διαδικασίες παραγωγής και χρήσης (διανομής) του χώρου.

Κατά συνέπεια, θεωρούμε ότι δίνεται η ιστορική ευκαιρία για ένα νέο πολιτιστικό παράδειγμα,  στο οποίο επιβάλλεται να συμμετάσχει και η κοινότητα των αρχιτεκτόνων, προκειμένου να ανακτήσει το κοινωνικό πεδίο δράσης της, δηλαδή την παραγωγή κοινωνικών αγαθών και όχι εμπορεύσιμων προϊόντων που παράγουν υπεραξία προς όφελος μιας μικρής ελίτ.

Ο πολιτισμός, εδώ δε νοείται ως εμπόρευμα, είδος διασκέδασης ή πολυτελές προνόμιο μιας εύρωστης οικονομικά κοινωνίας. Με βάση τη θεωρία του φιλοσόφου Κώστα Παπαϊωάννου (2011) για την ιστορική προοπτική των μαζών, ο πολιτισμός εδώ αποκτά τα βαθιά του ιστορικά χαρακτηριστικά, αυτά της συμ-βίωσης (δηλαδή της πραγματικής επι-βίωσης) και της κοινωνικής ενσωμάτωσης που πραγματοποιείται μόνον όταν, ακραία γεγονότα και ακραία κοινωνικά βιώματα μπορέσουν να μετασχηματιστούν σε συμβολικά νοήματα, τα οποία έχουν τη δύναμη να επαναφέρουν τις δοκιμαζόμενες ομάδες του πληθυσμού στο άξιο (δίκαιο) της ζωής.

Οι διαδικασίες, όμως, που μπορούν να προετοιμάσουν τη στροφή μεγάλης μερίδας αρχιτεκτόνων στο πλευρό των φτωχών δεν είναι απόρροια του αθροίσματος εθελοντικών, ατομικών καλών προθέσεων. Προϋποθέτει την επικράτηση ενός συστήματος πολιτιστικών αξιών και αφηγημάτων, διαφορετικών από αυτά που επέβαλε η καθολική επικράτηση της αγοράς ακινήτων. Η τελευταία χρησιμοποίησε κατεξοχήν την εικονογραφία του μεσο-μεγαλοαστικού καταναλωτικού βίου και εξόρισε τις εικόνες της φτώχιας που υπονόμευε αυτό το όνειρο. Εξαιρώντας από την κοινή θέα και δαιμονοποιώντας (Jones, 2012) τα φτωχά στρώματα  διαστρεβλώνονται και οι αιτίες που παράγουν την πραγματικότητα της ζωής του Μεγάλου Αριθμού. Χρησιμοποιούμε εδώ τις λέξεις ‘φτωχοί’ και ‘φτώχια’ για να τονίσουμε την ύπαρξή τους ενάντια στο κυρίαρχο αφήγημα που τείνει να τις εξαφανίζει ή να στοχοποιεί τους φτωχούς ανθρώπους. Στην παραδοσιακή και λαϊκή τέχνη, τα τραγούδια και το λαϊκό γέλιο, η φτωχή ζωή και τα χαρακτηριστικά της είναι κυρίαρχο θέμα. Στα πλαίσια της μαζικής κουλτούρας όπου το λαϊκό υποκείμενο δεν είναι πια παραγωγός συμβολικών αναπαραστάσεων, η εικονογραφία, η αφήγηση είναι επιλογή των ελίτ που την ελέγχουν.

Ο λόγος που επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε, να επαναφέρουμε τον όρο Μεγάλος Αριθμός είναι γιατί αναπόφευκτα έρχεται στο προσκήνιο μαζί με την ιστορική του πολιτιστική παρακαταθήκη. Ο κινηματογραφικός νεορεαλισμός, ο ρεαλισμός του νεροχύτη, το Τρίτο Σινεμά και το πολιτικό ντοκιμαντέρ της δεκαετίας του ’70, συνοδεύουν και νομιμοποιούν τους κοινωνικούς αγώνες και τις εναλλακτικές επαγγελματικές πρακτικές, των αντίστοιχων περιόδων, μέσα από τις οποίες αμφισβητείται ο θεμελιακός ρόλος της ανταλλακτικής αξίας στην παραγωγή του χώρου.

Η εικονογραφία του δημοφιλούς κινηματογράφου των δεκαετιών ’50 και ’60 αναφέρεται, 1) στα περιστατικά της κανονικής (όχι εξαθλιωμένης) ζωής των λαϊκών στρωμάτων, με τα δεινά και την κωμική πλευρά της, 2) στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια μέσα σε μια καθημερινότητα που καθορίζεται από τους περιορισμένους οικονομικούς πόρους. Η εικονογραφία αυτή κυριαρχεί στα εκράν των λαϊκών και μη γειτονιών, παράγοντας αφηγήματα κοινωνικής συνοχής και ενσωμάτωσης.  

Οι συμβολικές μαρτυρίες της ζωής και των αγώνων των φτωχών είναι απαραίτητες σε κάθε προσπάθεια αλλαγής παραδείγματος και επαγγελματικών πρακτικών. Ως οργανωμένοι λόγοι και αισθητικά παραδείγματα μπορούν να υπονομεύσουν την ηγεμονία της βιομηχανίας των, τεράστιας εξάπλωσης, πλέον, μαζικών πολιτιστικών προϊόντων και άρα να επηρεάσουν σε συμβολικό επίπεδο το μετασχηματισμό του υλικού πολιτισμού.

Μόνο υπό αυτές τις συνθήκες, η πιθανή σύνταξη της προτεινόμενης Χάρτας του Μεγάλου Αριθμού μπορεί να γίνει αποτελεσματικό πολιτικό εργαλείο συλλογικού και συμμετοχικού σχεδιασμού του χώρου· μόνο αν συνδεθεί με την ιστορία, τη μνήμη και την καθημερινότητα των συλλογικών υποκειμένων, τα οποία θα αφορά.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Αντόρνο, Τ. & Λόβενταλ, Λ. & Μαρκούζε, Χ. & Χορκχάιμερ, Μ. (1984). Τέχνη και Μαζική Κουλτούρα. Σαρίκας, Ζ. (μτφ.). Αθήνα: Ύψιλον.

Παπαϊωάννου, Κ. (2011). Μάζα και Ιστορία. Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις.

Jones, O. (2012). Chavs: The Demonization of the Working Class. London/New York: Verso.

Nicolin P. (2008). Beyond the Failure: Notes on the XIVth Triennale. LOG Vol.13/14, 87-100.

 

English version

We have never been Poor: Culture and Architecture | Towards a Charter for the Great Number

by A Whale’s architects

(the article was published in its initial form under the title ‘Towards a Charter for the Great Number’ in the catalogue of #This Is A Co-Op, the Greek participation in the 15^th Venice Architecture Biennale)

Translation from Greek: Dimitris Saltabassis

This essay is an invitation to the restoration of the collective bodies of the architectural community, locally and internationally, in order to democratize the decisions that affect the fate of public space and housing, that is, the basic rights of the Greater Number. We recall from the history of architecture the term the Greater Number (Le Plus Grand Nombre), that emerged within the workings of TeamX in the ‘50s and characterizes the working class masses, the indigenous populations in the colonies and the marginalized social groups.

The Greater Number

The term Greater Number was used by Team X in the period of the post-War European reconstruction as critique of the content of the Athens Charter (1943), the fundamental text of modern urban planning practice that resulted from CIAM ’33 (The Functional City). It stems from the controversial urban colonial programs of the French authorities in Morocco under the coordination of Michel Ecochard and the collaboration of Georges Candilis, Sandrach Woods, Henri Piot. Such programs, like the social housing project of Carriers Centrales in Casablanca, are defined as controversial due to the fact that they did not escape the application of reformist politics: On one hand they reflected the real goals of their designers, the urgent improvement of the living conditions in the workers slums; on the other hand they were instrumentalized by the metropolitan authorities whose permanent goal was the mitigation of resistance of the ‘indigenous’ populations and the consequent control over them. Their ideas on the Greater Number were presented in the framework of CIAM IX in Aix-en-Provence in 1953 with ‘The Gamma Grid’ (Groupe d’Architectes Modernes Marocain) by Michel Ecochard and Pierre Mas and the ‘Habitat for the Greater Number by ATBAT (Atelier des Bâtisseurs)-Afrique BY Candilis, Woods, Piot.

The Greater Number was also the title of the famous 14th Triennale of Milan, in May 1968, curated by Giancarlo De Carlo, an architect committed to radical politics and member of Team X. The exhibition ended before it even opened to the public by a number of demonstrators who occupied the venue as a gesture of critique against the institutional face of culture and its representatives. Giancarlo De Carlo found himself in an equally controversial position by being both the representative of the institutions under crisis and a subject politically committed to criticism against institutional conservatism. According to De Carlo, the Greater Number “characterizes a society that thinks, where individuals (to crowd) continue to be protagonists of the events, while the second (mass) is homogenized culture whose individual act is validated only by the mechanisms of power and is dangerous on a social and political level”[i]

In the present text we modify the term by substituting ‘Greater’ with ‘Great’ in order to symbolically escape the political controversy of its origins. 

[i] Excerpt from “Cronaca di un’ occupazione annunciata,” an interview with Giancarlo De Carlo, in Il ‘68 a Milano, Boeri, Stefano [ed.]. Milan: Triennale di Milano, 1998, 66–69). Cited in Paula Nicolin (2008).

Democratic tools for the design of space

The Charter of the Great Number is a democratically drafted civil and spatial design tool, to be co-developed by the architectural collectives internationally mobilized in crisis fronts and which concerns: i. the right to common space (city, countryside) ii. the right to housing and, iii. the democratic foundations, with work and rules of professional conduct towards a common architectural practice. Crises are here understood as permanent, rather than temporary. These are the crises engendered by impoverishment of broad segments of the population worldwide. They cause massive migrations and permanently-temporary camps.

No issue, such as the pressing need for access to housing – the result of extreme marginalization of economically weak segments of the world population and the large refugee waves – can be solved by individual, uncoordinated proposals by a few well-meaning volunteers (or designers). It requires the collective presence of the progressive international architecture community, in cooperation with grassroots political forces by people whose lives are profoundly affected by the international social and economic transformations of the neo-Liberal program. Only such a partnership, as a permanent and regular tactical approach, can exert pressure on international and local institutions of economic and political power. We believe that the organization of collective architectural action must first ensure, i. the establishment of numerous consultation fora before and during (not after) the design and construction of large architectural projects, with the participation of all interested populations and organizations in research and decision-making and, ii. the creation of an independent network for the dissemination of information and promotional material produced in these fora.

Institutional transformations in the production of space during the last decades

The historic setback experienced today and the removal from more democratic collaborative projects by the international architectural community can be summarized in the following institutional changes: i. International Congresses of Modern Architecture (CIAM) ended their cycle in 1959, after the futile, being structurally elitist, attempt to democratize them by the new generation of architects (Team X), ii. the International Union of Architects (UIA), established in 1948, was gradually marginalized due to the retreat of the welfare state after 1973, the decrease in public investment, the abolition of public technical services, and iii. housing-related issues were almost exclusively undertaken by a specific UN annex (UN-Habitat [i]), whose main focus was improving living conditions in slums around the world. The latter was established in 1978 and meets only once every 20 years. At this point, we would like to emphasize that, despite the importance of UN-Habitat and the efforts of the people who staff it, it remains an inaccessible [ii] bureaucratic body for both the population and the majority of architects.  These institutional changes have legalized, after the fall of the socialist bloc, as well, transferring the academic and professional space of architects in closed real-estate lobbies, such as the annual International Real-Estate Show for Professionals (MIPIM). The same lobbies were also assigned with housing projects and construction of vital public space for large populations.

[i] The title proper of the UN annex is UN-Habitat – United Nations Human Settlements Programme.

[ii] For example, the fora which prepare the meetings every 20 years are PrepComs of few members and online platforms on which those interested can only post their proposals for a few days. The issues are few in number (e.g. 3) and there is an administrator who summarizes at will the comments and chooses what to include in the conference agenda. Last year, after 20 years, the Habitat III General Assembly took place in Ecuador, in South America.

The widely unkown MIPIM (Le marché international des professionnels de l’immobilier) is based in Cannes but extends its activities to other countries. Involved are funds, multinational contracting companies, large architect and law firms, administration personnel from various countries, media groups.  In addition to vast areas being traded, also through public property and natural resource privatization programmes, decisions are taken behind closed doors and huge projects with public funding are privately assigned. Closed competitions are also conducted, where only a very small number of practices are invited (multinational companies, essentially). An example is the controversial Europa City project in France. The transactions performed in the framework of MIPIM are responsible for the displacement of large numbers of people. It is interesting to note that an exhibition booth by the Hellenic Republic Asset Development Fund (HRADF) has participated since 2012.

Today, through the transformation of the current capital crisis, characterized by a massive seizure of the commons (a new phase in capital accumulation), in an unprecedented scale worldwide, major projects are simply published as a commodity, before or after sale, to the general public. This passive updating on the fate of space, and awards exclusively to individual architects’ projects, follows the rules inherited from 1950s critique of mass culture (Adorno, Löwenthal, Marcuse and Horkheimer, 1984). As we know, privately owned prizes such as Pritzker (founded by Hyatt Foundation, a company owning hotels, casinos and real estate investment portfolios), online and widely distributed print architecture media are controlled by the same elites: the real estate market, the construction industry and investment funds.

Towards a ‘new’ aesthetic paradigm: De-demonizing poverty

It appears that this process can be reversed, in a democratic way, as a result of rising social movements (since 2008), such as the Movements against Evictions, the European Coalition for the Right to Housing and the City etc that demand to retake the production and distribution processes of space.

Consequently, we believe that there is a historic opportunity for a new cultural example, in which the architects’ community should also be involved, in order to recover its social field of action, namely the production of social goods, rather than marketable products that generate surplus value for the benefit of a small elite.

Culture here is not meant as a commodity (or type of entertainment), or the exclusive privilege of a prosperous society. Based on the ideas of the philosopher Kostas Papaioannou (2011) on the historical perspective of the masses, it acquires its profound historical characteristics, those of sharing life (that is, of truly experiencing life and survival) and of social integration, which is only attained when extreme events and social experiences can be transformed into symbolic meanings, which have the power to restore suffering social groups to worthy (fair) life.

The procedures, however, that prepare a large part of architects to turn to the side of the poor are not the result of summing up voluntary, individual good intentions. It moreover presupposes the predominance of a system of cultural values ​​and narratives, other than those imposed by the universal prevalence of the real-estate market. The latter predominantly used the imagery of middle/upper-class consumer lifestyle and banished the images of poverty that undermined that dream. Excluding from view and demonizing (Jones, 2012) the poorest causes misrepresentation also of the causes that produce the reality of life of the Great Number. The words ‘poor’ and ‘poverty’ are used here to emphasize their existence against the dominant narrative that tends to make them disappear or to target poor people. In traditional and folk art, the songs and laughter of the people, the poor life and its features are the central theme. In the context of mass culture, where the popular subject is no longer a producer of symbolic representations, the imagery, the narrative, is selected by the elites that control it.

The reason we chose to use, to revive the term Great Number is because it inevitably comes to the fore with its historical and cultural heritage. The cinematic neo-realism and kitchen sink realism, the Third Cinema and the political documentary of the 1970s accompany and legitimize the social struggles and alternative professional practices, in the respective periods, through which is questioned the fundamental role of exchange value in the production of space.

The imagery of popular cinema of the 1950s and ‘60s reflects, i. the facts of the normal (not impoverished) life of the working classes, with its suffering and its comical side, ii. human dignity in an everyday reality determined by limited financial resources. This iconography dominates the silver screen at working-class and other neighbourhoods, producing narratives of social cohesion and inclusion. 

Symbolic accounts of the life and struggles of the poor are essential to any attempt to change paradigm and professional practices. As organized discourses and aesthetic examples, they can undermine the hegemony of the industry of the, widely spread today, mass-culture products and therefore can have an impact on a symbolic level on the transformation of material culture.

Only under these conditions, the possible drafting of the proposed Charter of the Great Number may become an effective political tool for collective and participatory planning of space; only if it is connected with the history, memory and everyday life of the collective subjects, which it will concern.

References

Adorno, T. & Löwenthal, L. & Marcuse, H. & Horkheimer, M. (1984). Art and Mass Culture. Sarikas, Z. (trans.). Athens: Ypsilon.

Jones, O. (2012). Chavs: The Demonization of the Working Class. London/New York: Verso.

Nicolin, P. (2008). “Beyond the Failure: Notes on the XIVth Triennale”. LOG Vol.13/14, 87–100.

Papaioannou, K. (2011). Mass and History. Athens: Enallaktikes Ekdoseis.