Δημήτρης Φατούρος: η «Νοσταλγία» του Ταρκόφσκι και η «Ασκητική» του Καζαντζάκη· ο Πικιώνης και ο Έλιοτ· η Μερκούρη και το Θέατρο του Ήλιου

της Τζίνας Σωτηροπούλου

Η αναδρομική έκθεση ζωγραφικής του Δημήτρη Φατούρου «Εικαστική δίοδος – Αρχείο 1966», ανασύρει και εκθέτει έργα καλά φυλαγμένα εδώ και δεκαετίες. Περισσότερα από 120 ζωγραφικά έργα, 95 σχέδια, λάδια, τέμπερες και σκίτσα, άλλα ασπρόμαυρα και άλλα πολυχρωματικά, μεταφράζουν σε εικόνες την ιδιαίτερη ευαισθησία και το πάθος του για την σωματικότητα, τον ερωτισμό και το τοπίο.

Συνδετικός κρίκος Αθήνας-Θεσσαλονίκης, ο Μίμης Φατούρος αντλεί στοιχεία από την γενιά του ’30 εντάσσοντάς τα δημιουργικά στα καλλιτεχνικά δρώμενα του ’60. Σκίτσα και πρώιμα σχέδια αποτυπώνουν εικόνες της Κατοχής, με το έργο «Πείνα 1941» να αποτελεί χαρακτηριστικό έργο εκείνης της περιόδου. Οι αναμνήσεις του από τα ταξίδια στο Ναύπλιο, την Σαντορίνη και την Κρήτη αλλά και η μαθητεία του στον Δημήτρη Πικιώνη και τον Νίκο Χατζηκυριάκο Γκίκα θα αποτελέσουν τον καμβά πειραματισμού του: τα έργα του ισορροπούν ανάμεσα στην ζωγραφική και την αρχιτεκτονική και το τοπίο ελίσσεται πολυσήμαντα ανάμεσά τους. Αργότερα, βυθίζεται στην αφαίρεση, ανακαλύπτει την σινική μελάνη, το φως και τη σκιά, το αποτύπωμα της πένας ως κηλίδας που ποτίζει το χαρτί.

«Η έκθεση είναι μια γνωριμία με το ζωγραφικό έργο του Δημήτρη Φατούρου, ένα έργο που αρχίζει να διαμορφώνεται στο τέλος της δεκαετίας του ’40, αναπτύσσεται δυναμικά και με διάφορες μορφές τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια, για να διακοπεί συνειδητά το 1966. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ο γνωστός αρχιτέκτονας δεν σταμάτησε ποτέ να ασχολείται με το “εικαστικό φαινόμενο”. Έτσι, στις αρχές της δεκαετίας του ’80 το σχέδιο εμφανίζεται ξανά, αν και σποραδικά, αυτή τη φορά ως μέρος της προβληματικής του για το μορφολογικό χάος του αστικού τοπίου, ενώ, στο τέλος της ίδιας δεκαετίας, το συνεχές ενδιαφέρον του για τη σχισμή και το κενό, τον οδηγεί στην κατασκευή μιας ενότητας έργων με ξύλο και καθρέφτη», επισημαίνει ο επιμελητής της έκθεσης Χριστόφορος Μαρίνος.

Και προσθέτει: «Ο πλουραλισμός που διακρίνει τα έργα της έκθεσης αντικατοπτρίζει την πολύπλευρη προσωπικότητα του δημιουργού τους και πιστοποιεί μια παραγνωρισμένη αλήθεια: εκτός από αρχιτέκτων και πανεπιστημιακός που ασχολήθηκε με την τεχνοκριτική, την επιμέλεια εκθέσεων και την ποίηση, ο Δημήτρης Φατούρος υπήρξε ένας από τους σημαντικούς καλλιτέχνες της γενιάς του, στην οποία ανήκουν, μεταξύ άλλων, ο Βαλέριος Καλούτσης, ο Νίκος Κεσσανλής, ο Βλάσης Κανιάρης, ο Δημήτρης Κοντός. Αντιπαραβάλλοντας σήμερα την εικαστική παραγωγή αυτών των καλλιτεχνών και ανιχνεύοντας κοινά χαρακτηριστικά, μπορεί να εξάγει κανείς χρήσιμα συμπεράσματα για την εξέλιξη της αφαιρετικής ζωγραφικής στην Ελλάδα, αλλά και για την απόφασή τους να εγκαταλείψουν τη ζωγραφική για χάρη μιας πιο εννοιολογικής προσέγγισης του χώρου».    

Ο Δημήτρης Φατούρος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1928. Αεικίνητος δάσκαλος στα χέρια του οποίου το κορµπουζιανό λεξιλόγιο απέκτησε διαφορετικό νόηµα. Ποιητής που λάτρεψε την «Ασκητική» του Καζαντζάκη και την «Έρηµη Χώρα» του Έλιοτ, που µε «Επιµονή», µε «Μετατροπές» και µε «Έρευνα στο Μεταίχµιο» µετέφερε τη δική του ποίηση στη ροή του χωροχρόνου. «Η θάλασσα ακουµπάει,/σχεδόν ρυθµικά,/στις τσιµεντένιες όχθες./Μια πόλη.» (Θεσσαλονίκη;) Η έννοια της «πόλης» τον συντροφεύει σε όλες του τις αρχιτεκτονικές αναζητήσεις. Σπούδασε αρχιτεκτονική αποφοιτώντας το 1952 από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

Καλλιτέχνης που άγγιξε τον καµβά και το ριζόχαρτο µε την ίδια αληθινή χειρονοµία ιχνογράφησης. Από το 1945 έως το 1947 μαθήτευσε στον ζωγράφο Παναγιώτη Μάρθα και έζησε από κοντά τον Δημήτρη Πικιώνη, τον Νίκο Χατζηκυριάκο Γκίκα και τον Μιχελή. Έδρασε πολιτικά από το 1952 δηµοσιεύοντας ένα γράµµα του στην «Καθηµερινή», εκ µέρους των τελειοφοίτων της Αρχιτεκτονικής, για τον τρόπο που πρέπει να γίνει η χρωµατική επισκευή του νεοκλασικού κτιρίου στη γωνία Αιόλου και Σταδίου.

Το 1968 ανακρίθηκε από την ΚΥΠ στο Γ’ Σώµα Στρατού για συµµετοχή στη «∆ηµοκρατική Άµυνα». Πρύτανης του ΑΠΘ (1983-1988), γενικός διευθυντής Ανώτατης Εκπαίδευσης του ΥΠΕΠΘ (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 1974). Eνεργός πολίτης, το 1986 συνεργάστηκε µε τη Μελίνα Μερκούρη στον πολιτισµό και το 1993 προσέφερε για λίγο τις γνώσεις του ως υπουργός Παιδείας. Πράγμα που ίσως το έχει μετανιώσει. Από το 1996 είναι ομότιμος καθηγητής στο ΑΠΘ.

Αληθινός συνοδοιπόρος της «Νοσταλγίας» του Ταρκόφσκι και του «Θεάτρου του Ήλιου» της Αριάν Μνούσκιν. Αστείρευτος καθηγητής ιδεών στο τµήµα Αρχιτεκτόνων στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1959-1996), Visiting Fellow, στο Πανεπιστήμιο Yale (1966-1967). Αρχιτέκτονας που συνδιαλέχθηκε, και συνεχίζει ακόµα, µε τη µοντέρνα γραφή δίνοντάς µας την Εθνική Πινακοθήκη, το Κλειστό Κολυµβητήριο στη Σχολή Ναυτικών ∆οκίµων στον Πειραιά, το πρωτοποριακό γυµνάσιο στον Λαγκαδά, τα Αρχαιολογικά Μουσεία Καβάλας, Φιλίππων και Πολυγύρου, συνεργαζόµενος µε τον Μουτσόπουλο, τον Μυλωνά, τον Γιαννάκη και τον Τριανταφυλλίδη. Μοντερνισμός, φονξιοναλιστική γεωµετρία και πολλές δημοσιεύσεις για την αρχιτεκτονική, την τέχνη, την αισθητική και τον πολιτισμό σε ελληνικά και ξένα περιοδικά.

Φίλος του Τζον Κέιτζ, του Στρατή Τσίρκα και του Πίτερ Μπρουκ. Άνθρωπος σε συνεχή αναζήτηση, εξέδωσε το «2009: Ίχνη Μετάβασης. Η αρχιτεκτονική µέσα στη Νέα Πραγµατικότητα» από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Το Μουσείο Μπενάκη, το Τµήµα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ, το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης, το 2009 τον τίμησαν µε µια εξαιρετική έκθεση για το σύνολο του πολύπλευρου έργου του. Οι επιµελητές Λόης Παπαδόπουλος και Σοφία Τσιτιρίδου, σε ρόλο εξερευνητή, βούτηξαν στα προσωπικά αρχεία του αρχιτέκτονα και δηµιούργησαν µια έκθεση-διαδροµή, ένα «Ατελές Χρονολόγιο» µιας πρότασης σε διαρκή επεξεργασία.

Αρχιτεκτονικά σχέδια, σκίτσα, µακέτες, ψηφιακές απεικονίσεις, βιβλία και ζωγραφικά έργα σε µετέφεραν σε ένα εικαστικό ταξίδι µε οδηγό τον κατάλογο της έκθεσης: ένα από τα πληρέστερα λευκώµατα για τη ζωή και το έργο του ∆ηµήτρη Φατούρου, µε κείµενα και σηµειώσεις από πολλούς κριτικούς και στοχαστές πάνω στην τέχνη, την αρχιτεκτονική και τη συγγραφή.

Χρησιμοποιώντας ως βασική μονάδα εκθεσιακής δομής το οκτάπλευρο, φόρο τιμής στο πρωτοποριακό γυµνάσιο στον Λαγκαδά, ένα σχήμα που επιτρέπει διαφορετικές διατάξεις και εναλλακτικές χωροθετήσεις, ο πετυχηµένος σχεδιασµός της έκθεσης, από την Κατερίνα Κοτζιά και την Κορίνα Φιλοξενίδου, σε ταξίδευε σε ένα δηµιουργικό εργαστήριο ιδεών, σ’ ένα κυτταρικό δίκτυο γεωμετρικής αυστηρότητας αλλά και ασυμμετρίας, µπλέκοντας τη συνέχεια µε την ασυνέχεια, το τυχαίο µε το συστηµατικό. Μια ιδιαίτερα πετυχημένη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς το 2009 που μεταφέρθηκε το 2010 στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του ΑΠΘ.

Σε πρόσφατη συνέντευξή του στην Βίκυ Χαρισοπούλου για το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, 89 ετών πια, ο Μίμης Φατούρος αναφέρει: “Έχω μάθει τίποτα να μη με αναχαιτίζει βιολογικά. Η γενιά μου, ξέρετε, πέρασε όλη την ιστορική πραγματικότητα όχι μόνο στην Ελλάδα, διεθνώς. Γεννήθηκα το 1928, ακολούθησε η περίοδος Μεταξά, ο Ελληνοαλβανικός πόλεμος, ο Β΄ Παγκόσμιος, Κατοχή, Εμφύλιος, χούντες. Η γενιά μου έζησε τον βίαιο χαρακτήρα του χρόνου. Αυτά είχαν μια λειτουργία στην ανθρώπινη ζωή. Ας μην τα επαναλαμβάνουμε. Η επανάληψη λιγοστεύει τη σημασία τους […] Τώρα έχω πιο πολλές αμφιβολίες απ’ ό,τι όταν ήμουν νέος. Χωρίς την αμφιβολία δεν μπορείς να γίνεις τίποτα. Το ζήτημα, πλέον, είναι το πώς συντάσσεται κανείς με την καθημερινότητα. Τα όρια και οι διαδρομές είναι στοιχεία του συντονισμού των πραγμάτων στον χώρο και τον χρόνο. Τα όρια είναι πάντα μεταθετά, διαφόρων κατηγοριών. Οι λέξεις που απομένουν, οι λέξεις είναι το πολυτιμότερο στοιχείο στην ανθρώπινη ζωή και θέλουν προσοχή περισσότερη απ’ την «πραγματικότητα»”.

Με αφορμή την αναδρομική έκθεση ζωγραφικής του ομότιμου καθηγητή Αρχιτεκτονικής, Δημήτρη Φατούρου, «Εικαστική δίοδος – Αρχείο 1966» που συνεχίζεται στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ, αύριο, Παρασκευή 13 Οκτωβρίου 2017, θα πραγματοποιηθεί τιμητική βραδιά για τον αρχιτέκτονα-καλλιτέχνη, στις 19:30.

Στην εκδήλωση θα μιλήσουν ο Σαράντης Ζαφειρόπουλος, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, ο Απόστολος Βέττας, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ και ο ίδιος ο Μίμης Φατούρος.

Info

«Εικαστική δίοδος – Αρχείο 1966» |Αναδρομική έκθεση ζωγραφικής του Δημήτρη Α. Φατούρου

Διάρκεια: Τετάρτη 6 Σεπτεμβρίου – Κυριακή 5 Νοεμβρίου 2017

Ώρες λειτουργίας: Τρίτη έως Κυριακή | 10:00-18:00 | Δευτέρα κλειστά

Πού: Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ | Βίλα Καπαντζή – Λεωφόρος Βασιλίσσης Όλγας 108, Θεσσαλονίκη

Είσοδος ελεύθερη

www.miet.gr