της Τζίνας Σωτηροπούλου

Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο 

Μια συνεργατική κοινότητα στο νότιο Λονδίνο

Μεταλλικά πολύχρωμα κοντέινερ πλοίων οικοδομούν μια ζωντανή μικρόπολη πολιτισμού και εμπορίου στο Μπρίξτον, στο νότιο Λονδίνο. Στις παρυφές της Electric Avenue, του πρώτου λονδρέζικου δρόμου που φωτίστηκε με ηλεκτρική ενέργεια το 1880 και δίπλα στις δυο αγορές: την διατηρητέα αψιδωτή κλειστή αγορά του ’20 και την υπαίθρια αφροκαραϊβική. Μυρωδιές σάλτσας τζερκ, πιμέντο και καφέ Blue Mountain στροβιλίζονται ανάμεσα στις δυνατές μπασογραμμές των Misty In Roots. Το Pop Brixton άνοιξε τις πόρτες του στις 29 Μαΐου του 2015 ως ένα  πείραμα κοινοτικής συνεργατικότητας σε μια γειτονιά που αγωνίζεται να διατηρήσει τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της.

Αντλεί την ονομασία του από το ακρωνύμιο του «Places on Pope’s Rd», από τα αστικά σημαίνοντα που συναθροίζονται  στους παρακείμενους δρόμους της οδού Pope. Το ποπ (δημοφιλές) γίνεται pop-up, προσδιορίζοντας τους χώρους εκείνους που εμφανίζονται απρόσμενα για μικρό χρονικό διάστημα και ταρακουνούν την ανθρωπογεωγραφία των πόλεων. Ως, προσωρινή ποπ κατασκευή, το Pop Brixton θα μείνει εκεί ως το φθινόπωρο του 2018.

Η μεταμοντέρνα αυτή κυψέλη δραστηριοτήτων συνδυάζει χώρους εργασίας και εκθέσεων με καφέ, εστιατόρια, μπαρ και εργαστήρια. Η δράση εκτυλίσσεται γύρω από έναν ανοιχτό δημόσιο τόπο συγκέντρωσης στο ισόγειο, ενώ μια ράμπα οδηγεί στο υπερυψωμένο «συλλογικό θερμοκήπιο» με πλήθος αφρικάνικους μπλε βασιλικούς και βρετανικά αγιοκλήματα.

H Pop Farm, η αστική αυτή φάρμα, κάνει την κηπουρική προσιτή στην τοπική κοινότητα. Καλλωπιστικά φυτά, φρέσκα μυρωδικά και λαχανικά καλλιεργούνται συνεργατικά, δημιουργώντας ένα παραγωγικό πράσινο κήπο για όλους. Σπόροι και βολβοί διανέμονται δωρεάν στους κατοίκους, ενώ εργαστήρια κηπουρικής, ανθοκομίας και διατροφής οργανώνονται σε συνεργασία με την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Η κεντρική ιδέα του σχεδιασμού βασίζεται στην ανακύκλωση και στην επανάχρηση υλικών και προϊόντων. Οι αρχιτέκτονες επενδύουν στο χαμηλό κόστος κατασκευής και στον ευέλικτο σχεδιασμό δίνοντας έμφαση στην αειφορία, την βιωσιμότητα και την οικολογία. Επιλέγουν ως βασική συνθετική μονάδα το κοντέινερ, με το οποίο συνθέτουν ένα  διαδραστικό εναλλακτικό εμπορικό δίκτυο. Οι μονάδες αυτές προσαρμόζονται ανάλογα με τις προδιαγραφές των χώρων που θα στεγάσουν ενώ ξύλινοι πάγκοι από φτηνό σουηδικό ξύλο, ομπρέλες, μπλε βαρέλια πετρελαίου αντί για γλάστρες, σημαιάκια, φανάρια και μπαλόνια είναι μερικά από τα στοιχεία που οριοθετούν τον χώρο.

Συνεργασία με το Δήμο

Το Pop Brixton σχεδιάστηκε από το αρχιτεκτονικό γραφείο Carl Turner Architects και επιλέχθηκε στον διαγωνισμό που προκήρυξε ο δήμος του Lambeth για την αξιοποίηση ενός κενού δημοτικού οικοπέδου 2.000 τ.μ.  Η ομάδα Make Shift, ιδρυτικό μέλος της οποίας είναι ο Carl Turner, και η εταιρεία ακινήτων The Collective χρηματοδότησαν το έργο. Ο δήμος παραχώρησε το οικόπεδο, με την προϋπόθεση να προσδίδει οφέλη στους δημότες, και μοιράζεται τα έσοδα: 50/50.

Η κεντρική ιδέα του Pop Brixton βασίζεται σε έναν νέο τρόπο διαχείρισης του δημόσιου χώρου. Επινοεί το «ξεκλείδωμα της δυναμικής των πόλεων» μέσω της ενδυνάμωσης της τοπικής κοινότητας. Προσκαλεί ανεξάρτητες κοινωνικές και νεοφυείς επιχειρήσεις με καινοτόμες ιδέες από το Brixton και τον ευρύτερο δήμο του Lambeth. 70% των μελών του ζουν ή δραστηριοποιούνταν στην περιοχή και 49% των πρώτων υλών προμηθεύονται από την τοπική αγορά.

Προσφέρει χώρους προπόνησης, εργαστηρίων και εκδηλώσεων με χαμηλό ενοίκιο ή και δωρεάν σε τοπικούς φορείς και κατοίκους της περιοχής. Περιλαμβάνει 10 μονάδες με ενοίκιο 50-80% λιγότερο από τους υπόλοιπους εμπορικούς χώρους. Όλοι οι ένοικοι προσφέρουν στην τράπεζα χρόνου της κοινότητας τουλάχιστον 4 ώρες τον μήνα και μοιράζονται τις δεξιότητές τους με την μορφή εθελοντικής εργασίας. Κάθε χρόνο προσφέρονται 2.500 δωρεάν ώρες εκπαίδευσης και κατάρτισης σε τοπικά σχολεία, οργανισμούς και ιδιώτες.

Συνεταιριστικές επιχειρήσεις

Στο Pop Brixton στεγάζονται ήδη 55 επιχειρήσεις και έχουν δημιουργηθεί 250 θέσεις εργασίας: aπό το κατάστημα βινυλίων Container Records και αξεσουάρ AfroRetro, μέχρι το συνεταιριστικό μπαρμπέρικο London Barberhood, το Reprezent Radio, τον μόνο ραδιοφωνικό βρετανικό σταθμό με παραγωγούς κάτω των 25 ετών, και το BounceBack, μια κοινωνική επιχείρηση κατάρτισης και απασχόλησης πρώην κρατουμένων.  Μεταξύ αυτών βρίσκεται και το Impact Hub Brixton. Το αντίστοιχο δίκτυο στην Αθήνα, το Impact Hub Athens, έχει αναλάβει τη διαχείριση της Δημοτικής Αγοράς της Κυψέλης.

Πριν λίγες μέρες λειτούργησε εκεί και το πρώτο λονδρέζικο δημόσιο «κοινοτικό ψυγείο» που γεμίζει με τρόφιμα από αυτά που μένουν στους πάγκους των λαϊκών αγορών, στα εστιατόρια και στα σπίτια πολιτών και παρέχονται δωρεάν σε όσους το έχουν ανάγκη.  Τόνοι τροφίμων και ποτών πετιούνται στα σκουπίδια κάθε χρόνο ενώ ακόμα και στη Μεγάλη Βρετανία, 8,4 εκ. άνθρωποι ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Ποιος ξεχνάει την τραγική μορφή της απελπισμένης μάνας στην τράπεζα τροφίμων του Νιούκαστλ στην τελευταία ταινία του Κεν Λόουτς, “I, Daniel Blake”.

Μαύρη Κοινότητα του Μπρίξτον

Εντούτοις, παρά τις θετικές προθέσεις, το Pop Brixton απέτυχε να προσελκύσει κόσμο που να αντικατοπτρίζει την ποικιλομορφία του Μπρίξτον. Δεν έχει ακόμα καταφέρει να εμπλέξει ενεργά τη μαύρη κοινότητα της περιοχής, η οποία, παρά τις προσπάθειες εκτοπισμού της, παραμένει η μεγαλύτερη. Οι θαμώνες του είναι κυρίως μεσοαστοί λευκοί: καλλιτέχνες, μποέμ επιχειρηματίες, χίπστερ και κουλ φοιτητές που μετακόμισαν στο Μπρίξτον διακρίνοντας την αυθεντικότητα και την ζωντάνια του. Το ρυθμικό νότιο Λονδίνο, πολύχρωμο και πολυτονικό, με δυνατά ρέγγε soundsystems στους δρόμους και βέβαια μεγάλη εγκληματικότητα -εξαιτίας του κοινωνικού αποκλεισμού των μαύρων- γέμισε με ντιζαϊνάτα καφέ και βραβευμένα εστιατόρια. Οι πικάντικες γλυκοπατάτες, οι μπανάνες Αντιλλών και τα τηγανιτά οστρακοειδή στις αγορές κονταροχτυπιούνται με το οργανικό ψωμί, τις μπάρες δημητριακών, τα cupcakes και τα γαλλικά κρασιά.

Το Μπρίξτον το ’20 ήταν η εμπορική πρωτεύουσα του νότιου Λονδίνου, στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο βομβαρδίστηκε και παρήκμασε, ενώ το ’50 έγινε τόπος στέγασης μεταναστών από τις Δυτικές Ινδίες, δηλαδή από τα νησιά της Καραϊβικής: Τζαμάικα, Μπαρμπάντος, Μπερμούντα, Τρινιδάδ και Τομπάγκο μεταξύ άλλων. Το 1977 (στο “White Riot”) και το 1979(στο “Guns Of Brixton”) οι Clash προοικονομούν την εξέγερση της μαύρης κοινότητας ενάντια στην αστυνομική καταστολή, η οποία προοικονομεί με τη σειρά της τη θατσερική συνθήκη: τη δεκαετία της λευκής μεσοαστικής απομόνωσης στα προάστια, η οποία άφησε το μητροπολιτικό Λονδίνο στους μαύρους κυρίως μετανάστες και στους λευκούς εργάτες.

Το Μπρίξτον έχει αλλάξει δραματικά τα τελευταία χρόνια. Σήμερα είναι από τις πιο μοδάτες γειτονιές του Λονδίνου, ακολουθώντας την συνταγή του Χόξτον, του Σόρντιτς και της Μπρικ Λέιν, του ευρύτερου δηλαδή ανατολικού Χάκνεϊ . Αυτό σημαίνει προφανώς και  ιλιγγιώδη αύξηση στις τιμές των ακινήτων:  75% πάνω τα τελευταία 10 χρόνια. Οι περισσότεροι κάτοικοι, Τζαμαϊκανοί, Νιγηριανοί, Σενεγαλέζοι, Γκανέζοι, Ινδοί, Πορτογάλοι και Βραζιλιάνοι κυρίως, δεν μπορούν πλέον να αντέξουν τα ασφυκτικά ενοίκια της περιοχής, και ως εκ τούτου εκτοπίζονται.

Επαναδιεκδικώντας το Μπρίξτον

Αρκετοί είναι αυτοί που ορθά υποστηρίζουν πως pop-up δράσεις σαν αυτή του Pop Brixton ενισχύουν την τάση «αστικού εξευγενισμού» (gentrification) της περιοχής. Παρεμπιπτόντως, ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο Λονδίνο, από την βρετανίδα κοινωνιολόγο Ruth Glass, το 1964, στο βιβλίο της «London: Aspects of Change» για να χαρακτηρίσει την διαδικασία της αλλαγής του κοινωνικού ιστού των πρώην εργατικών συνοικιών του Ίσλινγκτον και του Νότινγκ Χιλ.

Η αστική ανάπλαση της περιοχής έχει και πολλές θετικές πλευρές, όπως η επαναδιεκδίκηση του χαρακτήρα της ιστορικής αυτής συνοικίας μέσω της προσπάθειας ενδυνάμωσης της αφροκαραϊβικής κληρονομιάς. Το 1998, η κεντρική πλατεία μετονομάστηκε σε Windrush, στην μνήμη του πλοίου Empire Windrush που μετέφερε τους πρώτους 492 μετανάστες από την Τζαμάικα στο Λονδίνο, το 1948. Στο πλαίσιο της μεταπολεμικής συνθήκης της βρετανικής πολυπολιτισμικής κοινωνίας (που όμως πια αμφισβητείται εσωτερικά), η συνακόλουθη ίδρυση του Black Cultural Archives το 2014 στο Μπρίξτον, του πρώτου μουσείου για την ιστορία της μαύρης κοινότητας στη Μεγάλη Βρετανία, αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό βήμα .

Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο κυριακάτικο πολιτιστικό ένθετο “Τέχνες & Γράμματα” της εφημερίδας Καθημερινή | 19 Mαρτίου 2017

Διαβάστε το άρθρο στην Καθημερινή