Το κείμενο ΧΡΥΣΗ ΓΕΩ-ΜΕΤΡΙΑ του αρχιτέκτονα Τηλέμαχου Ανδριανόπουλου, επίκουρου καθηγητή στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, συμπεριλαμβάνεται στον τιμητικό τόμο για τον Δημήτρη Φιλιππίδη με τίτλο “Τόπος Τοπίο” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μέλισσα. | Το κείμενο γράφτηκε τον Αύγουστο του 2014.

ELDORADO> Ο χρυσός τόπος. Αναζητήθηκε με μία μακρά σειρά μάταιων αποστολών. Το όνομα El Dorado ή Eldorado φέρουν πλέον κυρίως μεταλλευτικές πόλεις στη Νότιο Αμερική και αλλού, τις οποίες πλήθη επίδοξων χρυσοθήρων και θυμάτων αυτών σχημάτισαν -πάνω σε τοπία αφιλόξενα. Οι αρχαίοι τρόποι εξόρυξης με περιορισμένα τεχνικά μέσα, επίπονη χειρωνακτική εργασία και υψηλό ποσοστό ατυχημάτων ακολουθούνται ακόμη από δεκάδες χιλιάδες φτωχούς orpailleurs, garimpeiros, galamseys σε επισήμως ‘παράνομα’ ορυχεία σε όλο τον πλανήτη. Παράλληλα, η σύγχρονη τεχνική εξόρυξης μέσω ανοικτού ορύγματος, σαφώς σημαντικότερης απόδοσης αλλά και σημαντικότερων περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι αυτή που θα εφαρμοστεί από την ‘Eldorado Gold’ στις Σκουριές. Η Καναδική εταιρεία έχει μαζί με την ‘Ελληνικός Χρυσός’ το δικαίωμα μεταλλευτικής εκμετάλλευσης μιας έκτασης 317.000 στρεμμάτων στη Χαλκιδική. Το ανοικτό όρυγμα στις Σκουριές θα έχει διάμετρο 700 μέτρων και μέγιστο βάθος 220.

ΣΚΟΥΡΙΕΣ> Η περιοχή με το εξαιρετικής ομορφιάς δάσος του όρους Κάκκαβος. Πήρε το όνομά της από τα υπολλείματα της εκαμμίνευσης μετάλλων –η δραστηριότητα είχε ξεκινήσει ήδη πριν την κλασική εποχή. ‘Σκωρ’ το περίττωμα, ‘σκωρία’, το περίττωμα του μετάλλου, η σκουριά. Οι παλαιές βιώσιμες μέθοδοι ανάληψης χρυσού και αργύρου έχουν αντικατασταθεί από την υδρομεταλλουργία. Το κοίτασμα στις Σκουριές είναι λεπτομερούς διασποράς, δηλαδή με συγκέντρωση χρυσού μόλις 0,8 γραμμάρια ανά τόνο πετρώματος. Η άνοδος της τιμής του χρυσού καθιστά παρ’ όλα αυτά προσοδοφόρα την υδρομεταλλουργία, όπου οι εξορυσσόμενοι όγκοι αλέθονται εν υγρώ και εκ των υστέρων εκχυλίζονται με κυανιούχα διαλύματα. Με αυτή τη μέθοδο ένα δαχτυλίδι 18 καρατίων-10 γραμμαρίων προκαλεί περίπου 18 τόνους αποβλήτων. Σε αντίθεση με τη σκουριά, το δάσος όπου το φως διυλίζεται από ψηλά πάνω στους κορμούς, προς το παρόν λάμπει -όπως το δαχτυλίδι. Όπως ακριβώς και τα κράνη των ανδρών των ΜΑΤ που επιχειρούσαν μέσα σε αυτό μέχρι πρόσφατα.

ΙΕΡΙΣΣΟΣ> Η πόλη της Χαλκιδικής που εδώ και χρόνια έχει γίνει πεδίο οδομαχιών. Οι κάτοικοί της, όπως και άλλων οικισμών της περιοχής αντιδρούν στην εξόρυξη χρυσού. Στις 07 Μαρτίου 2013 μία ηλικιωμένη τραγουδά μπροστά στα ΜΑΤ που έφραζαν την είσοδο της πόλης, «δεν μας φοβίζουν μάνα μου, οι σφαίρες και τα κανόνια». «Ελάτε να σας πω εγώ, που είμαι γενιά του ‘40», φέρεται να είπε. Αν αυτό ισχύει, είναι πιθανό να έχει μνήμες και από άλλη δοκιμασία: Στις 26 Σεπτεμβρίου 1932, με επίκεντρο την Ιερισσό, σημειώθηκε σεισμός 7 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ, ο οικισμός καταστράφηκε ολοκληρωτικά. Το τοπωνύμιο προέρχεται από το Ερισσός το οποίο πηγάζει από το λατινικό Ericius, μετάφραση του ονόματος Άκανθος. Τα ομώνυμα φυτά κατακλύζουν την περιοχή.

ΑΚΑΝΘΟΣ> Αρχαία πόλη, με μεταλλευτική δραστηριότητα και νομισματοκοπείο. Τα νομίσματά της κυκλοφορούσαν ευρέως σε όλη τη Μεσόγειο. Οι ανασκαφικές δραστηριότητες την αποκάλυψαν σε απόσταση μόλις 600 μέτρων νοτιοανατολικά της σημερινής Ιερισσού, πάνω σε τρεις λόφους, περίπου στην περιοχή του οικισμού που καταστράφηκε από το σεισμό του 1932. Το γνωστότερο νόμισμα της Ακάνθου -με μικρές παραλλαγές- παρουσιάζει τον ίδιο εμπροσθότυπο, με λέοντα ο οποίος κατασπαράσσει ταύρο, ενώ ο οπισθότυπος είναι τετραμερές έγκοιλο τετράγωνο, με το όνομα ΑΚΑΝΘΙΟΝ περιμετρικά του. Τα οκτώ γράμματα τοποθετούνται στα αντίστοιχα 8 γεωμετρικά σημεία, ενώ η ομοιότητα Ο ΚΑΙ Θ εξασφαλίζει τη συμμετρία ως προς τους δύο άξονες -και τα δύο Α.

ΙΕΡΙΣΣΟΣ IΙ> Τις μέρες που ακολούθησαν το σεισμό, ναύτες του αγγλικού πολεμικού στόλου ανέγειραν ξύλινα παραπήγματα κοντά στη θάλασσα, ενώ τα σπίτια των πληγέντων έστεκαν ως άμορφος σωρός στους λόφους. Ο σεισμός έγινε ένα χρόνο πριν από το CIAM της Αθήνας. Tο 1931 ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος επέστρεψε από την κεντρική Ευρώπη. Στο αρχείο του, «αεροφωτογραφία σεισμοπλήκτου Χαλκιδικής» του 1933 βεβαιώνει ότι τη χρονιά ορόσημο της μοντέρνας πολεοδομίας του ανατίθεται η μελέτη για τη νέα πόλη της Ιερισσού. Το σχέδιο εγκρίθηκε από το Γραφείο Αποκατάστασης Σεισμοπαθών το 1935. Μια αντιπαραβολή με σύγχρονη εικόνα από το Google Earth, δείχνει ότι τουλάχιστον ως προς τη χάραξη δρόμων και οικοδομικών τετραγώνων το σχέδιο εφαρμόστηκε με ακρίβεια: ακόμα και το καμπυλόσχημο όριο της πόλεως προς Νότο, ή οι μικρές λοξές παρεκβάσεις των νοτιοδυτικών δρόμων. Η μοντέρνα πόλη της Ιερισσού ανεγέρθηκε σε ένα παρθένο από δόμηση πεδίο, μη επικλινές και σε απόσταση από τον αρχαίο και παραδοσιακό οικισμό των λόφων. Δύο κύριοι άξονες διαιρούν την πόλη σε τέσσερις ασύμμετρους τομείς, ενώ στο σημείο τομής τους συντίθενται οι διοικητικές, θρησκευτικές και πνευματικές λειτουργίες. Το γήπεδο άθλησης τοποθετείται λοξά, παράλληλα με τον ένα άξονα προς Βορρά, και είναι το μόνο για το οποίο δεν ακολουθήθηκε το σχέδιο. Στην επαφή της τετραμερούς σύγχρονης πόλης με τη θάλασσα, εντοπίστηκε το νεκροταφείο της αρχαίας Ακάνθου, αριθμώντας πάνω από 9.000 τάφους.

LA RINCONADA> Η πόλη με το μεγαλύτερο υψόμετρο στον κόσμο, στο Περού, στα 5.100 μέτρα. Από το ισπανικό rincón -τόπος, σημείο- η rinconada είναι η γωνία δύο δρόμων, απλώς μια διασταύρωση. Η διασταύρωση αριθμεί πλέον 50.000 κατοίκους. Ο οικισμός δημιουργήθηκε σταδιακά λόγω των ορυχείων χρυσού, η εξόρυξη του οποίου γίνεται με ελάχιστα τεχνικά μέσα, κυρίως μέσα σε υπόγειες σήραγγες. Το σύστημα που ακολουθείται φέρει το όνομα cachorreo: οι εργάτες δουλεύουν για 30 συνεχόμενες ημέρες χωρίς πληρωμή, την 31^η έχουν το δικαίωμα να πάρουν όση ποσότητα μικτού πετρώματος-ore μπορούν να μεταφέρουν στην πλάτη τους. Το πέτρωμα εκ των υστέρων λιθοτρίβεται στις αυλές των σπιτιών και με την προσθήκη υδραργύρου, ο χρυσός αποχωρίζεται. Τα τοξικά υγρά απόβλητα τρέχουν στην πλαγιά μαζί με τα απόβλητα διαβίωσης των 50.000 κατοίκων. Σε αντίθεση με τη σχεδιασμένη παραθαλάσσια Ιερισσό, για την Rinconada η απουσία σχεδιασμού είναι πλήρης: xωρίς σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, ενώ ο πληθυσμός της αυξάνεται, όσο αυξάνεται και η τιμή του χρυσού. Η τελική αποδέσμευση του μετάλλου γίνεται μέσα από τα πολλά αυτοσχέδια καμίνια της πόλης, όπου οι μικροί σβώλοι θερμαίνονται ώστε να εξατμιστεί ο υδράργυρος, ο οποίος με τη σειρά του υγροποιείται ξανά πάνω στις μεταλλικές στέγες των σπιτιών. 

33 LIBERTY ST., NY> Η μεγαλύτερη υπόγεια κρύπτη χρυσού στον κόσμο, Ομοσπονδιακή Αποθεματική Τράπεζα της Νέας Υόρκης. Το νεο-αναγεννησιακού ύφους κτίριο της ανεγέρθηκε μεταξύ 1919 και 1924 και καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο. Η κρύπτη φιλοξενεί 7.000 τόνους χρυσού, ενώ βρίσκεται 25 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του δρόμου και 15 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σχετικά με τον χρυσό, ο επενδυτής Warren Baffett, επί σειρά ετών πλουσιότερος άνθρωπος του πλανήτη, έχει δηλώσει: «Σκάβουμε το έδαφος για να τον βγάλουμε, στην Αφρική ή κάπου αλλού. Μετά τον λιώνουμε, σκάβουμε μια άλλη τρύπα, τον ξαναθάβουμε και πληρώνουμε κόσμο να κάθεται γύρω γύρω να τον φυλάει». Η κρύπτη είναι ανοικτή σε τουριστικές επισκέψεις.

PUNCAK JAYA> Ορυχείο Grasberg, Ινδονησία. Το μεγαλύτερο ανοικτό όρυγμα εξόρυξης χρυσού στον κόσμο σε υψόμετρο 4100 μέτρων, στη δυτική Παπούα, με διάμετρο 2km και βάθος 500 μέτρων. Τα απόβλητά του παράγονται με ρυθμό 230.000 τόνων την ημέρα. Το ορυχείο έχει γίνει στόχος εμπρηστικών και βομβιστικών επιθέσεων λόγω του περιβαλλοντικού του αντίκτυπου, της χαμηλής απόδοσης κέρδους στην τοπική κοινωνία και της αμφισβητήσιμης νομιμότητας των πληρωμών για τη φύλαξή του από τις δυνάμεις ασφαλείας της Ινδονησίας. Το 1977 η ομάδα ‘Κίνηση Απελευθέρωσης της Παπούα’ επιτέθηκε στο ορυχείο προκαλώντας ζημιές δεκάδων εκατομμυρίων δολαρίων. Ο στρατός της Ινδονησίας αντέδρασε βίαια: 800 άνθρωποι σκοτώθηκαν.

ΑΚΑΝΘΟΣ ΙΙ> Ο σεισμός του 1932 και η μεταφορά του οικισμού της Ιερισσού με το σχέδιο Δεσποτόπουλου διέκοψαν την συνεχή κατοίκηση 30 αιώνων. Αποικία των Ανδρίων ή και των Χαλκιδέων, η αρχαία Άκανθος ιδρύθηκε σε θέση προϊστορικού οικισμού. Ο ορυκτός και δασικός της πλούτος ήταν καθοριστικός για την ακμή της. Τα νομίσματά της έχουν βρεθεί στην Αίγυπτο, τη Συρία, το Αφγανιστάν, την Περσία, τη Σικελία, τον Τάραντα. Στον οπισθότυπο αρκετών τύπων αυτών -όπως και σε αυτόν της εικόνας- το εσωτερικό των τεσσάρων τετραγώνων καταλαμβάνουν σωρευμένα μικροσκοπικά σφαιρίδια. Σφαιρίδια συμβολικά του πλούτου, απλώς πολύτιμα –ακόμα τότε, ούτε σφαίρες, ούτε κανόνια.

ELDORADO II> Λίμνη Guatativa, Κολομβία. Λίμνη-κρατήρας για την οποία οι θεωρίες σχηματισμού λόγω ηφαιστείου ή πρόσκρουσης μετεωρίτη, έχουν αντικατασταθεί από αυτήν της διαβρωτικής υπονόμευσης υπόγειων ασβεστολιθικών πετρωμάτων, των οποίων η σταδιακή κατάρρευση οδήγησε στη δολίνη. Η λίμνη είναι κυκλική, με διάμετρο 400 μέτρων. Ανακαλύφθηκε από τον Κονκισταδόρ Gonzalo Jiménez de Quesada το 1537, σε μία από τις δεκάδες αποστολές εντοπισμού της μυθικής πόλης. Μία από τις ιερές λίμνες των Muisca, είναι εκεί σύμφωνα με το μύθο όπου πάνω σε σχεδία, ο αρχηγός Zipa –τον οποίο οι Ισπανοί Κατακτητές ονόμασαν El Dorado– έπεφτε καλυμμένος με χρυσόσκονη στο βυθό, ακολουθούμενος από πλήθος χρυσών αντικειμένων. Καμία αποστολή δεν εντόπισε τον τόπο προέλευσής τους, αλλά η λίμνη, η οποία συγκεντρώνει τα πλούσια όμβρια ύδατα των περιμετρικών πρανών, έγινε αντικείμενο επίσης μάταιων αποστολών αποστράγγισής της από το 1562 μέχρι και τον εικοστό αιώνα -με στόχο τον επίχρυσο βυθό της. Το μουσείο της Bogota έχει στη συλλογή του κομμάτια που ανασύρθηκαν μόνο κοντά στις όχθες. Το Κολομβιανό Συμβούλιο Μνημείων έχει πλέον απαγορεύσει κάθε άλλη αποστολή.

ΣΚΟΥΡΙΕΣ ΙΙ> Πρόβλημα αποστράγγισης και εδώ, αλλά ανάποδα, ώστε να δημιουργηθεί το επιθυμητό κοίλον: Προκειμένου να είναι εφικτή η απρόσκοπτη συνεχής εκσκαφή του ανοικτού ορύγματος, σε εδάφη τα οποία είναι πλούσια σε ύδατα -όπως αυτό του όρους Κάκκαβου, σημαντικού υδροφορέα- είναι απαραίτητη η αποστράγγιση, περιμετρικά του ορύγματος. Οι προγραμματισμένες γεωτρήσεις στις Σκουριές θα προχωρήσουν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ενώ η ωριαία αποστράγγιση ύδατος θα είναι της τάξης των 480.000 λίτρων την ώρα. Μέρος του μόνο, θα χρησιμοποιείται για την επεξεργασία του πορφύρη: Σε εδάφη αυτής της περιεκτικότητας στο μέταλλο, 970.000 λίτρα νερού απαιτούνται κατά προσέγγιση για την παραγωγή ενός κιλού χρυσού.

WIBLEDON> Το διάσημο Στάδιο αντισφαίρισης. Ένα κιλό χρυσού έχει όγκο μόλις 52ml, πρόκειται δηλαδή για μια σφαίρα διαμέτρου 46 χιλιοστών, σαφώς μικρότερη από αυτή του tennis -των 67 χιλιοστών. Ως κύβος, θα είχε πλευρά 37 χιλιοστών. Ο κύβος, είναι πάντα πιο δελεαστικός για τους υπολογισμούς: όλος ο χρυσός που έχει εξορυχθεί τις τελευταίες χιλιετίες υπολογίζεται στους 170.000 τόνους˙ σύμφωνα λοιπόν με το ειδικό του βάρος, όλος ο χρυσός του κόσμου «χωρά σε έναν κύβο πλευράς μόλις 20 μέτρων» υπολογίζει ο W.Baffett. Οι Άγγλοι αρέσκονται σε πιο παραστατικούς υπολογισμούς: σύμφωνα με το BBC ο παγκόσμιος χρυσός καλύπτει το πράσινο γήπεδο του Wibledon, με ύψος μόλις 9,8 μέτρα.

ΠΑΤΗΣΙΩΝ 32> Ενεχυροδανειστήριο Ριχάρδος. Ισόγειο κατάστημα με τυπική όψη πλάτους 4 μέτρων και πατάρι. Παρόμοια με το πλήθος εκείνων των ανταγωνιστών του, οι όψεις των καταστημάτων –εκθετικά πολλαπλασιαζόμενες με την οικονομική κρίση- είναι επενδεδυμένες με αδιαφανή, φθηνά, χρυσά αυτοκόλλητα. (Το 1199 αγρότης από την Ακουιτανία της Γαλλίας βρήκε έναν ρωμαϊκό θησαυρό χρυσών νομισμάτων. Ο υποκόμης της Limoges αρνήθηκε να τον παραδώσει ως όφειλε και ο βασιλιάς εκστράτευσε εναντίον της επαρχίας. Σε μια επιθεώρηση στο Κάστρο Chalus-Chabrol δέχθηκε θανάσιμα βέλη από ένα παιδί, το οποίο ισχυρίστηκε μπροστά στον πληγωμένο βασιλιά, ότι ο τελευταίος είχε σκοτώσει τον πατέρα και τον αδελφό του: ο Ριχάρδος ο Α’ το συγχώρεσε και πέθανε. Η καρδιά του Λεοντόκαρδου τάφηκε χωριστά από το σώμα του στον Καθεδρικό της Ρουέν).

ΒΑΣΣΙΛΙΣΗΣ ΣΟΦΙΑΣ 2> Πλατεία Συντάγματος, Βουλή των Ελλήνων. ‘Μεταλλευτικός Κώδικας’, Νόμος 210, 1973, άρθρο 3: “Το δικαίωμα της επί του εδάφους κυριότητος δεν επεκτείνεται επί των μεταλλευτικών ορυκτών, είτε ταύτα ευρίσκονται επί της επιφανείας είτε υπό ταύτην.” Η μεταλλειοκτησία κατισχύει της ατομικής ιδιοκτησίας. Κάποιοι ιδιοκτήτες σε επαφή με τις σχεδιαζόμενες εγκαταστάσεις, δεν πούλησαν τη γη τους στην Καναδική εταιρεία. Οι καστανιές του Γ.Καλύβα βρίσκονται δίπλα στο προγραμματισμένο φράγμα απόθεσης, 150 μέτρων ύψους. Το φράγμα θα δεχτεί 33 εκατομμύρια τόνους αποβλήτων. Στον μεταλλευτικό κώδικα προβλέπεται ότι “Είναι επιτρεπτή η αναγκαστική απαλλοτρίωση ιδιοκτησιών εάν από τις εργασίες τίθενται σε κίνδυνο τα κτίσματα ή η ζωή ή η υγεία των κατοικούντων σε αυτές”.

ΣΚΟΥΡΙΕΣ ΙΙΙ> Αναλύοντας την εξόρυξη χρυσού με τις σύγχρονες μεθόδους, ο Σ. Δημητριάδης, ομότιμος καθηγητής του τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, γεω-μετρά: «Για μια γενναιόδωρη περιεκτικότητα σε χρυσό, έστω 1 gr/ton πετρώματος, απαιτείται εξόρυξη και επεξεργασία επτά εκατομμυρίων όγκων του εμπεριέχοντος πετρώματος για την απόληψη ενός όγκου χρυσού. Για να κατανοηθεί καλύτερα η κλίμακα του πράγματος, ας φανταστούμε το εξορύξιμο υλικό από μια εμφάνιση πορφύρη με την παραπάνω περιεκτικότητα να μετατρέπεται σε κόκκους, μεγέθους ο καθένας έστω 1 κυβ. χιλιοστού. Έστω δε ότι όλοι αυτοί οι κόκκοι στοιχίζονται σε μια ευθεία συνεχόμενη γραμμική σειρά. Τότε, στατιστικά, ένας κόκκος χρυσού θα συναντιέται κάθε επτά χιλιόμετρα της κοκκοσειράς αυτής.»

ΣΤΡΑΤΩΝΙ> Ο σεισμός της Ιερισσού του 1932 προκλήθηκε από το ενεργό ρήγμα Στρατωνίου-Βαρβάρας της ΝΑ Χαλκιδικής, μήκους 30 km -15km στη στεριά και 15km στη θάλασσα- το οποίο περνάει μέσα από τις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις Στρατωνίου και το φράγμα αποβλήτων «Καρακόλι». Το ρήγμα είναι σε απόσταση 6 χιλιομέτρων από τις σχεδιαζόμενα φράγματα τελμάτων στα ρέματα «Καρατζά» και «Λοτσάνικο» στις Σκουριές. Σύμφωνα με την ειδική σεισμολογική μελέτη των ρηγμάτων της ευρύτερης περιοχής μεταλλείων Κασσάνδρας του ΑΠΘ: «Στην Ιερισσό 650 σπίτια εντελώς καταστράφηκαν, 85 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 175 τραυματίστηκαν. Στο Στρατώνι σκοτώθηκαν μόνο 41 άνθρωποι και τραυματίστηκαν 99 ένεκα της καλής ρυμοτομίας του και του μεγάλου πλάτους των δρόμων.”

ΙΕΡΙΣΣΟΣ ΙΙΙ> Η ρυμοτομία της Ιερισσού είναι διαφορετική από του κατεστραμμένου οικισμού· σύμφωνα με το νέο σχέδιο του ’33, οι οδοί είναι επαρκούς πλάτους: ένα λεωφορείο των ΜΑΤ δύναται να τους φράξει κάθετα. Οι διαρκείς ταραχές, που ακολουθούνται από συλλήψεις και λήψεις υλικού DNA οδήγησαν σε βανδαλισμούς του αστυνομικού τμήματος του οποίου η λειτουργία ανεστάλη. Η εκκλησία λειτουργεί, στο σημείο που προέβλεπε το σχέδιο Δεσποτόπουλου. Στα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά χρόνια η πόλη διατηρούσε ακόμη το λατινογενές τοπωνύμιο ‘Ερισσός’, η μετατροπή του σε ‘Ιερισσός’, έγινε αργότερα.

ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΗΣ ΣΚΙΑΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ> Βιβλικός τόπος. Αναφέρεται στους Ψαλμούς, κεφάλαιο 23, εδάφιο 4: «Και εν κοιλάδι σκιάς θανάτου εάν περιπατήσω δεν θέλω φοβηθή κακόν, διότι συ είσαι μετ’ εμού, η ράβδος σου και η βακτηρία σου αυταί με παρηγορούσιν.» Ο Χριστιανισμός είναι το κυρίως θρήσκευμα στο Περού. Ανάμεσα σε 50.000 κατοίκους, τo αστυνομικό τμήμα της Rinconada επανδρώνουν 3 αστυνομικοί. Κατ’εκτίμηση 3.000 έφηβα κορίτσια τα οποία καταφεύγουν εκεί για δουλειά, διοχετεύονται στην πορνεία. Το πρωί, πριν ανέβουν προς τα ορυχεία, οι εργάτες συνηθίζουν να λένε ’Al labor me voy, no sé si volveré’, μασώντας φύλλα κόκας για να αντέξουν το υψόμετρο και το κρύο. Σε αυτό τον Γολγοθά, ο πορφύρης-ore, μαζεύεται και από γυναίκες, σε κίτρινους σάκους. Η επιστροφή δεν είναι εξασφαλισμένη, αλλά ένας θάνατος στα ορυχεία, θεωρείται καλός οιωνός από όσους μένουν πίσω.

KERALA> Ομόσπονδη πολιτεία της Ινδίας, επίκεντρο της αγοράς χρυσού της χώρας. Μικρής έκτασης σε σχέση με τις υπόλοιπες 27 πολιτείες, βρίσκεται στα νοτιοδυτικά πλούσια παράλια. Η Kerala έχει το μικρότερο θετικό ρυθμό γεννήσεων, το χαμηλότερο ποσοστό εγκληματικότητας, το υψηλότερο όριο ζωής και το μικρότερο ποσοστό αναλφάβητων από όλα τα ινδικά κρατίδια. Οι χριστιανοί υπολογίζονται στο 20% του πληθυσμού, ενώ στο σύνολο της χώρας είναι 2%: είτε σε χριστιανικούς είτε σε ινδικούς γάμους, η νέα κοινή ζωή επικυρώνεται με τη λάμψη του χρυσού -ο νυφικός στολισμός εξασφαλίζεται από τα υπεράριθμα κοσμηματοπωλεία. Στο Koduvally, μια μικρή πόλη στην περιοχή Kozhikode, 200 καταστήματα αναπτύσσονται σε μήκος δρόμου 50 μέτρων. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις η λάμψη των κοσμημάτων συνοδεύεται αναγκαία και από πρακτικά προβλήματα: προκειμένου να εξισορροπηθεί το βάρος ενός διαδήματος 2 κιλών τα περιδέραια πρέπει να είναι τουλάχιστον 3, ώστε η νύφη να μην γέρνει προς τα πίσω.

LA RINCONADA ΙΙ> Οι θάνατοι από την τοξικότητα του υδραργύρου, το κρύο, τις συνθήκες υγιεινής, και τις αυτοκτονίες συμπληρώνονται και από αυτούς που συμβαίνουν μέσα στις στοές των υπόγειων ορυχείων. Εκτός από όσους προκαλούνται από τα άοσμα τοξικά αέρια, μία ακόμα σειρά περιστατικών συμπληρώνει τον αριθμό: «Σύμφωνα με τοπικές δοξασίες, η χημική αντίδραση μέσα από την οποία το βουνό απορροφά έναν ανθρώπινο εγκέφαλο, φέρνει τον χρυσό πιο κοντά στην επιφάνεια, κάνοντάς πιο εύκολη την εξόρυξή του». Ως ανθρωποθυσίες, νοούνται συνήθως, μόνο οι τελευταίες.

ELDORADO III>

Gaily bedight,
A gallant knight,
In sunshine and in shadow,
Had journeyed long,
Singing a song,
In search of Eldorado.
But he grew old—
This knight so bold—
And o’er his heart a shadow
Fell as he found
No spot of ground
That looked like Eldorado.
And, as his strength
Failed him at length,
He met a pilgrim shadow—
“Shadow,” said he,
“Where can it be—
This land of Eldorado?”
“Over the Mountains
Of the Moon,
D o w n   t h e   V a l l e y   o f   t h e   S h a d o w,
Ride, boldly ride,”
The shade replied—
“If you seek for Eldorado!”

ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΗΣ ΣΚΙΑΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΙΙ>

Η πρόσφατη κρίση στην Κριμαϊκή χερσόνησο ανέβασε την τιμή του χρυσού. Η εγγενής του λάμψη παραμένει ελκυστική, η Κίνα παίρνει πλέον τα πρωτεία από την Ινδία στη ζήτησή του. Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κριμαίας το 1854, ο Βρετανός φωτογράφος Roger Fenton, έβγαλε την περίφημη εικόνα -ονομάζοντάς την σύμφωνα με τη Βίβλο. Η κοιλάδα της σκιάς ως δρόμος έρημος, διάσπαρτος με σιδηρές σφαίρες κανονιών. Το 2007 ο σκηνοθέτης Errol Morris πήγε στη Σεβαστούπολη προκειμένου να εντοπίσει τη γη της εικόνας, τον τόπο αυτής της «πρώτης εμβληματικής φωτογραφίας πολέμου». Και τον βρήκε. Ειρωνικά ή αναπόφευκτα για τον Edgar Allan Poe όμως, ο χρυσός τόπος δεν είναι γήινος. Ο τυφλός από τη λάμψη του χρυσού οράματος ιππότης κουράζεται, η αναζήτηση της λαμπερής γης οδηγεί στην κοιλάδα της σκιάς: είναι ο τελικός τόπος για τον χρυσοθήρα, όπως υπονόησε στο ποίημα Eldorado -μήνες μόλις πριν την οριστική θήρευσή του. Η σκιά αποδεικνύεται πλέον ισχυρή.

ΠΗΓΕΣ

Dietz, R. S.- McHone, J. F., “Laguna Guatavita: not meteoritic, probably salt collapse crater”, Meteoritics, 08/1972, 7(3):303.

Fenton, R., “Valley of the Shadow of Death”, The J. Paul Getty Museum, http://www.getty.edu/art/gettyguide/artObjectDetails?artobj=67114

“Gold Vault”, Federal Reserve Bank of New York, http://www.newyorkfed.org/aboutthefed/goldvault.html

Hemming, J., “The draining of Lake Guatavita”, The Search for El Dorado, 1978, σ. 24-26.

Kennedy, D., “Mining, murder and mayhem: The impact of the mining industry in the South”, Third World Network,http://www.twnside.org.sg/title/mine-cn.htm

Larmer, B., “The Real Price of Gold”, National Geographic Magazine, http://ngm.nationalgeographic.com/print/2009/01/gold/larmer-text

Malhotra, S., “Yellow Peril”, 8-12-2013, http://businesstoday.intoday.in/story/gold-smuggling-resumes-in-india/1/200605.html

Mayerowitz, S., “Welcome to the World’s Largest Gold Vault”, abc News, 19-09-2008, http://abcnews.go.com/Business/story?id=5835433

Prior, E., “How much gold is there in the world?”, 1-04-2013, BBC News Magazine, http://www.bbc.com/news/magazine-21969100

Slack, K., Interview, Spiegel Online, 24-03-2008, http://www.spiegel.de/international/world/the-perils-of-gold-mining-a-wedding-ring-produces-20-tons-of-waste-a-542561.html

Sreenivasan, T.P., “In Gold’s Own Country”, The New York Times, 24-12-2012, http://india.blogs.nytimes.com/2012/12/24/kerala-golds-own-country/?_php=true&_type=blogs&_php=true&_type=blogs&_r=1

«Άνοδος της τιμής του χρυσού λόγω ρωσικής επέμβασης στην Κριμαία», Η Καθημερινή, 25-03-2014, http://www.kathimerini.gr/756407/article/oikonomia/die8nhs-oikonomia/anodos-ths-timhs-toy-xrysoy-logw-rwsikhs-epemvashs-sthn-krimaia

Αυγερόπουλος, Γ., «Η σιωπή δεν είναι χρυσός», Η Εφημερίδα των Συντακτών, 02-12-12, http://www.efsyn.gr/?p=4489

Γεροθανάσης, ∆., “Διονυσιακά στοιχεία στα νομίσματα της Χαλκιδικής», Διπλωματική Εργασία, ΑΠΘ, Φιλοσοφική Σχολή, http://www.scribd.com/doc/100337131

«Γιαγιά απέναντι στα ΜΑΤ: ‘Δεν μας φοβίζουν μάνα μου, οι σφαίρες και τα κανόνια’», video, news 247, http://news247.gr/eidiseis/koinonia/giagia_apenanti_sta_mat_den_mas_fovizoyn_mana_moy_oi_sfaires_kai_ta_kanonia.2158869.html

Δασκαλοπούλου, Ν., «Ένας μελλοθάνατος μικρός παράδεισος», Η Εφημερίδα των Συντακτών, 12-03-14, http://www.efsyn.gr/?p=181453

Δεσποτόπουλος, Ι., Πολεοδομική Μελέτη Ιερισσού, Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής, Μουσείο Μπενάκη

Δημητριάδης, Σ., «Εξόρυξη χρυσού με τις σύγχρονες μεθόδους και παρενέργειες», Ρεσπέντζα, 11-12-2012, http://respentza.blogspot.gr/2012/12/blog-post_9251.html?m=1

Καδόγλου, Μ., «Μεταλλευτικές Περιοχές, οι τόποι όπου δεν ισχύει το Σύνταγμα όπως το ξέρουμε», 7-10-2008, http://metaretriever2.wordpress.com/2013/02/24/skouries

Παυλίδης, Σ. – Τσάπανος, Θ. – Κόραβος, Γ. – Μιχαηλίδου, Α. – Χατζηπέτρος, Α., «Ειδική Σεισμολογική Μελέτη των ρηγμάτων της ευρύτερης περιοχής μεταλλείων Κασσάνδρας», http://files.hellas-gold.com/mpe/Parartima_X.pdf

Σχέδιο εγκαταστάσεων εξόρυξης της Eldorado Gold, από το «Φράγματα αποβλήτων της Ελληνικός Χρυσός στις Σκουριές: Τεχνικά έργα ή ‘ατυχήματα έτοιμα να συμβούν’;», Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, 27-09-2013, http://antigoldgr.org/blog/2013/09/27/paratiriseis-gia-fragmata/

Τρακοσοπούλου-Σαλακίδου, Ε., «Άκανθος – Ερισσός – Ιερισσός», Αρχαιολογία και Τέχνες, τ. 63 (1997), σ. 66-72, http://www.ierissos.com/ierissos/istoria/Akanthos.pdf

Τριανταφυλλίδης, Γ.Κ. – Σεργκελίδης, Δ., εισήγηση, ημερίδα ΤΕΕ με θέμα Ορυκτός Πλούτος και Τοπικές Κοινωνίες, 13-1-2010. http://stratoniki.wordpress.com/2010/01/08/

Χουλιάρας, X., «Το ενεργό ρήγμα-τέρας της Ιερισσού και η εξορυκτική δραστηριότητα», Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, 06-04-2013, http://antigoldgr.org/blog/2013/04/06/houliaras/

Ο Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος είναι Επίκουρος Καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ με γνωστικό αντικείμενο «Αρχιτεκτονικές Συνθέσεις και Αστικός Σχεδιασμός». Σπούδασε στην ίδια σχολή και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές αρχιτεκτονικής και αστικού πολιτισμού στη Βαρκελώνη. Ίδρυσε την Τεταμένης Αρχιτεκτονικής Νημίωση ή tense architecture network το 2004, ως δίκτυο συνεργατών και αρχιτεκτονικών έργων –μεταξύ των οποίων βραβευμένες κατοικίες και δημόσια έργα με διακρίσεις σε πανελλήνιους και διεθνείς διαγωνισμούς, όπως το Α΄βραβείο για την αποκατάσταση και ανάδειξη των Δυτικών Νεωρίων Ηρακλείου (2009) καθώς και το επίσης Α΄βραβείο για το πάρκο στο Καστράκι, σε επαφή με την Ηετιώνεια Πύλη (2016). Η Κατοικία στο Συκάμινο προτάθηκε για το ευρωπαϊκό βραβείο σύγχρονης αρχιτεκτονικής, Mies van der Rohe award και περιλήφθηκε στη βραχεία λίστα (2013), ενώ οι κατοικίες στο Ηράκλειο και στα Μέγαρα προτάθηκαν για το ίδιο βραβείο επίσης (2015-2017), με την τελευταία να έχει επιπλέον αποσπάσει βραβείο Häuser (2016) στην κατηγορία της καλύτερης κατοικίας στην Ευρώπη. Το γραφείο συμμετείχε δύο φορές στο Εθνικό περίπτερο της Biennale Αρχιτεκτονικής της Βενετίας (2012-2014). Ο Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος είναι μέλος της διεπιστημονικής ομάδας Greenproject, του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής και του διεθνούς do.co.mo.mo. >> https://www.tensearchitecture.net/