HORTA MUSEUM * Βρυξελλες | της Ελπινας Πιστρικα

Saint Gilles, Βρυξέλλες

Επισκέφτηκα το μουσείο το Νοέμβριο. Ηταν η στάση τέχνης που είχα προγραμματίσει για τις Βρυξέλλες. Τα ταξίδια συχνά περιλαμβάνουν μία, δύο στάσεις για λίγη τέχνη, είτε κάπως βεβιασμένα ως απαραίτητη επιταγή (ωχ!), είτε πιο ράθυμα και ξεκούραστα. Κάθε φορά δε που η στάση περιλαμβάνει αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων η εμπειρία με αποζημιώνει ολοένα και πιο πολύ.

Η επίσκεψη στο Horta Museum αποτελεί ουσιαστικά μία ξενάγηση στο σπίτι και ατελιέ του βέλγου αρχιτέκτονα του Art Nouveau. Στις Βρυξέλλες και ειδικά στη συνοικία αυτή, τα κτίρια Art Nouveau ξεχωρίζουν στις συνεχείς όψεις, οπότε η διαδρομή στην κομψή Saint Gilles με τα home interior καταστήματα, τις αντικερί και τις δεντροστοιχίες δημιουργεί εύκολα την κατάλληλη προδιάθεση για την εμπειρία που ακολουθεί.

Victor Horta (1861-1947)

Αρχικά μερικά λόγια για το δημιουργό και την ιστορία των κτιρίων. O Victor Horta γεννήθηκε στο Ghent το 1861, έγινε καθηγητής αρχιτεκτονικής στο Université libre de Bruxelles από το 1893 έως το 1912 όπου και παραιτήθηκε για να επιλεχθεί ξανά ως καθηγητής στην Ακαδημία Καλών Τεχνών των Βρυξελλών το 1913. Το μεγάλο άνοιγμα στις δουλειές και η κατακόρυφη αύξηση παραγγελιών μεταξύ 1893 και 1898 του επέτρεψαν να αγοράσει δύο οικόπεδα και να χτίσει στην οδό Américaine το σπίτι και ατελιέ του, τα οποία αναγκάστηκε να πουλήσει το 1919 όταν επέστρεψε από την Αμερική με το τέλος του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Η κατοικία και ο χώρος εργασίας του σχεδιάστηκαν επομένως ταυτόχρονα ως αυτόνομοι και παράλληλα ως στενά συνδεμένοι χώροι.

O Horta σεβάστηκε την ταυτότητα των κτιρίων και σχεδίασε δύο διαφορετικές προσόψεις που αποτελούν ζωντανές αποδείξεις για τις δυνατότητες που έχουν οι μεταλλικές κατασκευές. Με τον τρόπο αυτό πετυχαίνει για παράδειγμα την γυάλινη όψη του δεύτερου ορόφου στο ατελιέ, ενώ με το μεταλλικό δοκάρι του ισογείου στο σπίτι υποστηρίζει το βάρος της υπερκείμενης τοιχοποίας και παράλληλα επιτρέπει την ανάρτηση μπαλκονιού. Πέρα όμως από τις θαυμαστές οικοδομικές λεπτομέρειες, τα μεταλλικά στοιχεία εξυπηρετούν άψογα την art nouveau ταυτότητα, κάτι που γίνεται αμέσως αντιληπτό στους εσωτερικούς χώρους.

Δε θα ήθελα να περιγράψω την οργάνωση των κατόψεων, η οποία άλλωστε είναι δημοσιευμένη και διαθέσιμη. Προτιμώ να επιμείνω στην αίσθηση που μου προκάλεσε η κίνηση στους χώρους και στην παρατήρηση των άφθονων, οικοδομικών υλικών και λεπτομερειών.

Το πρώτο που κρατώ από την εμπειρία είναι ο χειρισμός του φωτός στον χώρο εισόδου και διαδοχικά στον χώρο με το κεντρικό κλιμακοστάσιο. Τα ανοίγματα της εξώπορτας και τα βιτρό της επόμενης διπλής πόρτας επιτρέπουν στο φως της ημέρας να διεισδύει ως τα πρώτα μαρμάρινα σκαλιά. Τα βιτρό-πάνελ που χρησιμοποιήθηκαν στη διπλή πόρτα είναι από ειδικό, αμερικάνικο γυαλί που εφευρέθηκε από τους Tiffany and La Farge glass works το 1880 ώστε η επεξεργασία και η επιφανειά του να επιτρέπουν αντανακλάσεις που αλλάζουν με την ένταση του ήλιου στη διάρκεια της ημέρας. Η χρήση του φυσικού φωτισμού και οι διηθήσεις του στα βιτρό ενισχύεται από μεταλλικά, επίτοιχα φωτιστικά που είχε σχεδιάσει ο ίδιος ο Horta και είναι τοποθετημένα με τρόπο που υπογραμμίζει τη δομή του κτιρίου. Το φως εισχωρεί επίσης από τη γυάλινη οροφή του κλιμακοστασίου, από τα μεγάλα ανοίγματα προς τον εσωτερικό κήπο, καθώς και από το τολμηρό σε διαστάσεις άνοιγμα του ατελιέ.

Οι σιδηροκατασκευές που υποστηρίζουν τα υαλοστάσια είναι νευρώδεις γραμμές στο ύφος αραμβουργημάτων, χαρακτηριστικές του αρχιτέκτονα. Παρόμοιες κατασκευές με εντυπωσιακές συνδέσεις επαναλαμβάνονται και σε ακμές υποστηλωμάτων στο εσωτερικό του σπιτιού δημιουργώντας οπτικές συνέχειες και χωρικά δικτυώματα. Τα ίδια μοτίβα αραβουργημάτων συναντά κανείς κοιτάζοντας κάτω, στις διακοσμητικες απεικονίσεις στο μωσαϊκό.

Ο σίδηρος όμως δεν είναι το μόνο υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την απόδοση δυναμικών λεπτομερειών σε συνδέσεις, ακμές και κορυφώσεις. Εξίσου άψογα είναι τα αποτελέσματα στο ξύλο σε κουφώματα, διαχωριστικά και έπιπλα όπως και στην επεξεργασία της πέτρας.

Πάρα την αφθονία πολυτελών υλικών, η γενική αίσθηση που αποπνέουν οι χώροι είναι το γεγονός ότι δίνουν έμφαση στην άνετη και πρακτική χρήση. Οι διαστάσεις των δωματίων είναι μικρές, κοντά στην ανθρώπινη κλίμακα. Τίποτα δεν περισσεύει και οι ανάγκες καλύπτονται χωρίς υπερβολές. Έξυπνες λύσεις στα ιδιωτικά δωμάτια όπως το βεστιάριο και η κρεβατοκάμαρα υπογραμμίζουν αυτή τη διάθεση απέριττης χρηστικότητας.

Χρηστικότητα, διαστάσεις σε ανθρώπινη κλίμακα, πολυτελή υλικά, έμφαση στις οικοδομικές λεπτομέρειες και δημιουργία ποιητικής διάθεσης με το φως και την εύκολη πρόσβαση στη φύση. Αυτή ήταν για μένα η πρόταση του Horta για την κατοίκηση όπως τη διάβασα μέσα από τους οικείους χώρους του.

Έφυγα επίσης, με δυναμωμένη την εκτίμησή μου στη μαστορική και στους τεχνίτες που αποδίδουν πιστά τα εγκεφαλικά οράματα ή/ και καμώματα των αρχιτεκτόνων, ως άρτιοι γνώστες των υλικών τους.