Καθημερινές Τακτικές vs Καθολικές Στρατηγικές: Ανταπόκριση από το μέτωπο της πόλης

της Τζίνας Σωτηροπούλου

Δημοσιεύτηκε στον κατάλογο της Ελληνικής Συμμετοχής στην 15η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας #ThisIsACo-op

Greek & English version | for text in English scroll down

ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ

Ο εκτοπισμός κατοίκων από τις περιοχές εκείνες του πλανήτη στις οποίες επιτέθηκε ο οικονομικός νεοϊμπεριαλισμός, με όλες τις αντιφάσεις και τις εκφάνσεις της εκδήλωσής του, προκαλεί μια συνεχή πληθυσμιακή ροή προσφύγων και μεταναστών, μια ανεξέλεγκτη δέσμη μετατοπίσεων, η οποία έχει κυρίως δύο αφετηρίες, σαφώς αλληλένδετες και συχνά ταυτόσημες: τον πόλεμο και το χρήμα.

Οι νέες αστικές συνθήκες που γεννιούνται στους νέους τόπους προορισμού εγγράφονται σε ένα δεινό πλέγμα οριοθέτησης νέων «συνόρων» και νέων «πολεμικών ζωνών» εντός των τειχών των πόλεων. Υιοθετούνται καθολικές στρατηγικές αστικής αποδόμησης. Οικοδομούνται μια σειρά από «παραγκουπόλεις» και εκκολαπτόμενα «στρατόπεδα συγκέντρωσης». Χαρτογραφούνται νέες χωρικές κυψέλες αποκλεισμού, ξεπροβάλλουν σύγχρονα γκέτο, στρατιωτικοποιούνται ολόκληρες γεωγραφικές περιοχές γύρω από καίριους στρατηγικούς «τρομοκρατικούς» στόχους. Ενισχύονται τα ήδη ασφυκτικά συστήματα παρακολούθησης και επινοούνται νέες μορφές αστυνόμευσης. Οι πόλεις, υπό αυστηρή χωρική κατάτμηση και με σαφή ταξικό διαχωρισμό, όχι μόνο γίνονται σύγχρονα πεδία μάχης, αλλά επιπλέον κηρύσσονται σε κατάσταση πολιορκίας, διαμορφώνοντας έτσι την Νέα Στρατιωτική Πολεοδομία που κατονομάζει ο Stephen Graham [1]. Οι νέες αυτές τοπιογραφίες των πόλεων συναντώνται σε τρία σημεία: στα κέντρα πόλεων, όπου στεγάζονται οι διοικητικοί μηχανισμοί, στα δίκτυα μεταφοράς, από τις γραμμές του μετρό μέχρι τους σταθμούς των αεροδρομίων –σημεία συγκέντρωσης μεγάλου πλήθους–, και στις παρυφές των πόλεων, όπου συνήθως εγκαθίστανται οι νέοι πληθυσμοί.

Την ίδια στιγμή, ο δημόσιος χώρος ιδιωτικοποιείται απορροφώντας τους κραδασμούς μιας πόλης υπό αέναη επιτήρηση. Η ελευθερία παραδίδεται σε ένα Πανοπτικό σύστημα παρακολούθησης από κλειστά κυκλώματα τηλεόρασης στα πρότυπα του Michel Foucault [2] και του Jeremy Bentham [5], ενώ εγκαθίστανται νέες μορφές επιτήρησης, από την ηλεκτρονική συλλογή data μέχρι τη βιομετρική αποτύπωση του σώματος ως μέτρου ταυτότητας. Η καθημερινότητα σκανάρεται.

Σε μόνιμο καθεστώς «κατάστασης εξαίρεσης» [3], με πρόσχημα την έκτακτη ανάγκη της κρίσης όπου η εξαίρεση γίνεται κανόνας, οι πόλεις μεταλλάσσονται. Οι καθολικές στρατηγικές που απαντούν στην υφαρπαγή γης, εργασίας και δικαιωμάτων αποτυπώνονται στην αστική γεωγραφία με τη μορφή «πόλεων οχυρωμένων θραυσμάτων, περιφραγμένων κοινοτήτων και ιδιωτικοποιημένων δημόσιων χώρων που βρίσκονται υπό συνεχή επιτήρηση», τονίζει ο μαρξιστής γεωγράφος David Harvey [4]. Η πολυεπίπεδη κρίση, η οποία μονοδιάστατα προσδίδει την απειλή στο βλέμμα συγκεκριμένων μειονοτήτων και κοινωνικών ομάδων, μετατρέπει τις πόλεις σε πειραματικά εργαστήρια τακτικού ελέγχου της καθημερινότητας, υποβαθμίζοντας σταδιακά την ίδια τη δημοκρατία στο όνομα της τάξης και της ασφάλειας των πολιτών.

Το δικαίωμα στην πόλη αποκτά αρνητικό πρόσημο. Η έννοια του χώρου ως κοινoύ αγαθού εξαϋλώνεται και εμπορευματοποιείται, η πρόσβαση εμποδίζεται. Το κοινωνικό κράτος χάνεται και μαζί του συμπαρασύρει τον ανοικτό και δημόσιο χώρο. Οι πλατείες γίνονται πάρκα τσέπης, που ανοιγοκλείνουν ακολουθώντας συγκεκριμένο ωράριο. Σε ένα σχεδόν δυστοπικό οργουελιανό περιβάλλον, καταμεσής του «σωφρονιστικού αρχιπελάγους» του Michel Foucault [2], οι μικρές νησίδες ελευθερίας που ταυτίζονται με τον ελεύθερο δημόσιο χώρο [6], όπως επισημαίνει στη ριζοσπαστική του γεωγραφία ο Don Mitchell, γίνονται «νεκροί δημόσιοι χώροι», όταν οι αστικοί αυτοί συντελεστές ιδιωτικοποιούνται, υποστηρίζει ο κοινωνιολόγος Richard Sennett [7]. Οι καθολικές στρατηγικές συρρικνώνουν τον χαώδη αστικό στροβιλισμό περιορίζοντας την απρόσκοπτη κυκλοφορία ανθρώπων, σχέσεων, ιδεών και γεγονότων. Οι πόλεις μεταμορφώνονται σε αποστειρωμένες άρρυθμες πόλεις.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΤΑΚΤΙΚΕΣ

Σε περιόδους έξαρσης του χωρικού αποκλεισμού και της ασφυκτικής παρακολούθησης, οι πόλεις και οι κάτοικοι αποκτούν οξυμένη κοινωνική συνείδηση. Αναμετρώνται με την Ιστορία δημιουργώντας τόπους αντίστασης. Οι καθημερινές, κοινότοπες τακτικές που ακολουθούνται για την υπέρβαση του επιβεβλημένου συμβάντος είναι η κατασκευή απροσδόκητων χωρικών καταστάσεων που έρχονται σε ρήξη με τις καθολικές στρατηγικές της σύγχρονης πραγματικότητας προσβλέποντας στην «Επανάσταση της Καθημερινής Ζωής» [8]. Οι πόλεις σε πολιορκία, αυθόρμητα εξελίσσονται σε εξεγερμένες πόλεις. Ο David Harvey μιλά για την επανάσταση στην πόλη, προτάσσοντας το αναθεωρημένο δικαίωμα στην πόλη του Henri Lefebvre.

Οι συνήθεις καθημερινές τακτικές απαντούν σε μικρής κλίμακας αναζωογονητικές αστικές παρεμβάσεις. Η συλλογική επανακατοίκηση της πόλης αξιοποιεί ανενεργούς χώρους δίνοντας έμφαση στην επανάχρηση εγκαταλειμμένων κτηρίων, στον επανασχεδιασμό υπαρχόντων τόπων και στην προτροπή για προσωρινή κατάληψή τους. Το δικαίωμα στη στέγη και η διεκδίκηση του δημόσιου χώρου αλλάζουν την αστική τοπιογραφία από τα κάτω επενδύοντας στην αυτοδιαχείριση. Οι δημόσιοι χώροι ανασυντάσσονται ορίζοντας μια δυναμική νέα χρήση κοινωνικής και πολιτικής αφύπνισης, ως τόποι αφετηρίας διαδηλώσεων και πολιτικών κινητοποιήσεων, συνάντησης και διαλόγου.

Ταυτόχρονα, πειραματικά χωροδικτυώματα συνεργατικότητας και νέα κοινωνικά πρωτόκολλα συνδιαμορφώνονται παράγοντας μικρότοπους ενίσχυσης της συλλογικότητας, της αλληλεγγύης και της πολιτικής συμμετοχής. Η αρχιτεκτονική συναρμολογείται από μικρές ψηφίδες δημοκρατικών αλλαγών επενδύοντας σε νέους τρόπους λήψης αποφάσεων: στη συλλογική διαβούλευση και στον συμμετοχικό σχεδιασμό. Η συνεργατική οικονομία και τα εναλλακτικά μοντέλα παραγωγής αποτελούν τον οδηγό της «Πρακτικής της Καθημερινής Ζωής» [9].

Οι καθημερινές τακτικές των συλλογικών χωρικών παρεμβάσεων αποτελούν εργαλείο κοινωνικής αλλαγής. Παράγουν μια «αισθητική του συνηθισμένου» φιλτραρισμένη μέσα από τη συλλογική διάνοια των πολιτών. Φέρουν μια σαφή πολιτική θέση. Κατανέμουν την εξουσία από τα κάτω προς τα πάνω. Απαιτούν ενεργούς πολίτες, βασίζονται σε μια αυθόρμητη και εφήμερη αρχιτεκτονική, και προϋποθέτουν μια ουτοπία ισότητας. Έρχονται να επιβεβαιώσουν ένα διαφαινόμενο συλλογικό αίτημα επιστροφής στις κοινωνικές ουμανιστικές αξίες. Πειραματίζονται ανοιχτά με εναλλακτικούς τρόπους συνδιαχείρισης, προτάσσουν την ενεργό πολιτική σκέψη, τον ακτιβισμό και τη δυνητική δύναμη των συλλογικοτήτων. Επιδιώκουν την εμπλοκή κατοίκων, φορέων και κοινωνικών κινημάτων. Γίνονται πόλεις σε σύγκρουση και πόλεις ελπίδας.

Στοχεύοντας στην αναχαίτιση της καθημερινής πολυμέτωπης κρίσης, επινοούνται καθημερινές τακτικές που επιβάλλουν ρωγμές στις βεβαιότητες. Παράγονται διάκενα και αφήνονται περιθώρια για τυχαιότητες, αμφιβολίες και μικροαντιστάσεις. Προτάσσονται νέοι τρόποι του “πράττειν”, οι οποίοι ταρακουνούν την υπάρχουσα ψυχολογία του χώρου και συνομιλούν με καταστασιακές τακτικές [10]. Ο μποντλεριανός πλάνης οικειοποιείται ακόμα και σήμερα την πόλη [11], παρ’ όλες τις εντάσεις και τις απαγορεύσεις που τη διατρέχουν. Η ανθρωπογεωγραφία του χώρου αλλάζει. Οι καθημερινές τακτικές εναντιώνονται στις καθολικές στρατηγικές. Μιλούν για νέες αστικές αφηγήσεις που ανατέμνουν τη χωρική μονοτονία. Οι πόλεις γίνονται ένα σύμπλεγμα συμβόλων, καμβάς εμπειριών και καθημερινών ξεχωριστών αναγνώσεων. Ο χώρος, κατά τον Henri Lefebvre [12], αναζητά σώματα, κινήσεις, διαδρομές και αποστάσεις για να καλυφθούν. Αποκαλύπτεται η δράση μέσα από τη συγκρουσιακή συγκατοίκηση, ενώ διαφαίνεται εκ νέου ότι «κάτω από την άσφαλτο υπάρχει παραλία»[13]. 

 

Mundane Tactics vs. Universal Strategies | Reporting from the city front

by Tzina Sotiropoulou

Published at the the catalogue of the Greek participation in the 15th International Architecture Exhibition #ThisIsACo-op

English Version

UNIVERSAL STRATEGIES 

The violent displacement of people from the areas attacked by the economic neo-imperialism, with all its contradictions and manifestations, causes a continuous flow of refugees and immigrants, an uncontrollable migration that mainly has two, clearly interconnected and often identical, points of departure: war and money.

The new urban conditions that are formed in the new destinations are inscribed within a dire grid that defines new “borders” and new “war zones” within city walls. Universal strategies of urban deconstruction are adopted. A series of “slums” and nascent “concentration camps” are built. New spatial exclusion cells are being mapped, modern ghettos arise, and entire geographical areas are being militarized around major strategic “terrorist” targets. The already suffocating monitoring systems are reinforced and new forms of policing are devised. Under strict spatial segmentation and clear class segregation, the cities not only become modern battlefields, but are also declared under siege, which forms the New Military Urbanism according to Stephen Graham [1]. These new urban landscapes emerge in three points: the city centers, where the administrative mechanisms are housed, the transportation networks, from subway lines to airports –where large crowds are gathered– and the outskirts of the city, where new populations usually settle.

 

At the same time, the public space is being privatized, absorbing the shocks of a city under constant surveillance. Freedom is surrendered to a Panopticon CCTV monitoring system reminding of Michel Foucault [2] and Jeremy Bentham [5], while new forms of surveillance are being established, from electronic data gathering to biometric authentication. Our everyday lives are being scanned.

In a constant “state of exception” [3] regime, with the pretext of the emergency of the crisis where exception becomes the rule, the cities are transformed. The universal strategies found in the dispossession of land, work and rights are depicted in urban geography in the form of “cities of fortified fragments, of gated communities and privatized public spaces kept under constant surveillance” according to Marxist geographer David Harvey [4]. The multilevel crisis, which partially sees threat only in the eyes of certain minorities and social groups, transforms cities into experimental labs that regularly control our everyday lives, gradually degrading democracy in the name of order and of citizens’ security.

The right to the city gets a negative sign. The concept of space as a common commodity evaporates and is commercialized, the access hindered. The social state is lost and the open and public space along with it. Squares become pocket size parks that open and close following a certain schedule. In an almost dystopic Orwellian environment in the middle of Foucault’s “correctional archipelago” [2], the little islets of freedom that are identified with free public space, as mentioned in Don Mitchell’s radical geography [6], become “dead public spaces” when these urban coefficients are privatized, according to sociologist Richard Sennett [7]. Universal strategies make the chaotic urban swirling shrink by restricting the unhampered circulation of people, relations, ideas and events. Cities are transformed into sterilized erratic towns.

MUNDANE TACTICS 

When spatial exclusion and suffocating monitoring are at their zenith, cities and their residents develop a heightened social consciousness. They confront History by creating resistance spots. The mundane tactics followed in order to surpass the imposed fact is the creation of unexpected spatial situations that collide with the universal strategies of modern times, hoping for a “Revolution in Everyday Life” [8]. The cities under siege evolve spontaneously in rebel cities. David Harvey talks about the revolution in the city underlining Henri Lefebvre’s revised right to one’s city.

Common mundane tactics are found in small-scale invigorating urban interventions. The collective re-inhabiting of the city exploits inactive spaces, focusing on the reuse of abandoned buildings, the redesign of existing spaces and the promotion of their temporary occupation. The right to housing and the claim of public space change the urban landscape from the bottom up, investing in self-management. Public spaces are redefined, introducing new dynamic uses of social and political awareness. They become points of departure of rallies and political demonstrations, of gathering and debating.

At the same time, experimental collaborative space frames and new social protocols are co-formed, producing microspaces that reinforce collectivity, solidarity and political involvement. Architecture is made of small tiles of democratic changes investing in new ways of decision-making: collective consultation and participatory planning. Co-operative economy and alternative production models provide the guide to “Everyday Practice” [9].

The mundane tactics of the collective spatial interventions are a tool for social change. They produce an “aesthetic of the ordinary” filtered through the citizens’ collective intellect. They bear a clear political stance. They allocate power from the bottom up. They demand active citizens, are based on a spontaneous and ephemeral architecture and presuppose a utopia of equality. They come to confirm an apparent collective request to return to the social humanistic values. They experiment openly with alternative ways of collaborative management and promote active political thought, activism and the potential power of collectivities. They seek the involvement of citizens and social movements. Cities in conflict and cities of hope.

In order to contain this constant multilateral crisis, mundane tactics are conceived imposing breaches to certainties. Gaps are produced and margins are left for randomness, doubt and micro-resistance. New “ways of acting” are promoted that shake the existing psychology of space and converse with situational tactics [10]. The Baudelairean wanderer appropriates the city even today [11], regardless of the tensions and prohibitions that traverse it. The anthropogeography of space changes. Mundane tactics oppose universal strategies. They bring new urban narratives that dissect spatial monotony. The cities become a complex of symbols, a canvas of experiences and everyday different readings. According to Lefebvre [12], space seeks bodies, movements, courses and distances to be covered. Action is revealed through conflicting cohabitation, while “Sous les pavés, la plage” [13] reemerges and still holds true.

[1] Graham, Stephen, Cities Under Siege: The New Military Urbanism, London/New York, Versο, 2010.

[2] Foucault, Michel, Discipline & Punish: The Birth of the Prison, trans.: Alan Sheridan, New York, Random House, 1975.

[3]  Agamben, Giorgio, State of Exception, trans.: Kevin Attell, Chicago, The University of Chicago Press, 2005.

[4] Harvey, David, Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban Revolution, London/New York, Versο, 2012.

[5] Bentham, Jeremy, Deontology Together with A Table of the Springs of Action and the Article on Utilitarianism, ed. Amnon Goldworth, Oxford, UK, Oxford University Press, 1983.

[6] Mitchell, Don, The Right to the City – Social Justice and the Fight for Public Space, New York, Guilford Press, 2003

[7] Sennett, Richard, The Fall of Public Man, New York, Knopf, 1977

[8] Vaneigem, Raoul, Revolution of Everyday Life, trans.: Donald Nicholson-Smith, Oakland, Practical Paradise Publications, 2012.

[9] De Certeau, Michel, The Practice of Everyday Life, trans.: Steven Rendall, Berkeley, University of California Press, 1984.

[10] Debord, Guy, La Société du spectacle, Paris, Buchet/Chastel, 1967.

[11] Benjamin, Walter, Charles Baudelaire: A Lyric Poet In The Era Of High Capitalism, trans.: Harry Zohn, London, Verso, 1983.

[12] Lefebvre, Henri, Le droit à la ville, Paris, Anthopos, 1968

[13] Slogan dating from the May 1968 student riots in Paris