Συνέντευξη στην Τζίνα Σωτηροπούλου

Οι Beforelight είναι μια ομάδα 9 δημιουργικών ανθρώπων που καταπιάνονται, εδώ και 10 χρόνια, με το φως παράγοντας «οικείους και ανοίκειους τόπους». Ο σχεδιασμός του άυλου αυτού στοιχείου μεταμορφώνει τα αστικά τοπία και ενεργοποιεί τον δημόσιο χώρο μέσα από εφήμερες ή και μόνιμες δράσεις σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Χανιά και Rotterdam.

Η Ελίζα Αλεξανδροπούλου (σχεδιάστρια θεατρικού φωτισμού), η Δήμητρα Αλουτζανίδου (σχεδιάστρια φωτιστικών), η Χριστίνα Αμπατζίδου (αρχιτέκτονας πολεοδόμος), η Κωνσταντίνα Ευαγγέλου (αρχιτέκτονας μηχανικός), η Κέλλυ Εφραιμίδου (σκηνογράφος-ενδυματολόγος), ο Δημήτρης Θεοχαρούδης (σχεδιαστής αρχιτεκτονικού φωτισμού), η Μαρία Λαζαρίδου (δραματολόγος), ο Βασίλης Ντόβρος (αρχιτέκτονας μηχανικός) και η Ειρήνη Στείρου (κινηματογραφική σκηνοθέτης) πειραματίζονται συνεργατικά εστιάζοντας όχι μόνο στο αποτέλεσμα αλλά και στην διαδικασία, συχνά προσκαλώντας τους κατοίκους να συμμετέχουν. Πολυφωνικά, ανταλλάσσουν ιδέες χαρίζοντάς μας λαμπερές εικόνες που παίζουν με την κλίμακα, τα χρώματα, τα υλικά και τις υφές. Εξιστορούν φωτεινά αστικά συμβάντα πλάθοντας αναπάντεχα σκηνικά στα κέντρα πόλεων.

Για τα φετινά Χριστούγεννα στόλισαν τη Θεσσαλονίκη με δυο σημειακές φωτιστικές επεμβάσεις. Στη οδό Φιλικής Εταιρείας ένα γιγαντιαίο Πεφταστέρι καδράρει τον Λευκό Πύργο ενώ στην οδό Μητροπόλεως κυκλικά φωτεινά δαχτυλίδια σε διάφορα μεγέθη που παραπέμπουν σε χριστουγεννιάτικες μπάλες και χιονόμπαλες δημιουργούν ένα επαναλαμβανόμενο οικείο γιορτινό μοτίβο. Όσο για την Αθήνα, βρίσκονται σε εξέλιξη μια σειρά φωτιστικών παρεμβάσεων σε σημεία του Πάρκου του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Από τη δράση «Το φωτιστικό σου αλλιώς» στην οδό Πιττάκη με δεκάδες ready made κρεμαστά φωτιστικά το 2012 ως το φωτισμό της Στοάς των Εμπόρων με vintage αυτόφωτες εμπορικές πινακίδες το 2014, οι εικόνες που έχετε δημιουργήσει ως beforelight είναι εντυπωσιακές. Φέτος κλείνετε 10 χρόνια δημιουργικότητας. Ποιο είναι το έργο που εσείς ξεχωρίζετε; Αν ρωτούσατε κάθε μέλος της ομάδας ξεχωριστά, μάλλον θα παίρνατε διαφορετική απάντηση. Κάθε έργο μας είναι αγαπημένο και σηματοδοτεί μια διαφορετική στιγμή της καλλιτεχνικής πορείας της ομάδας. Θα λέγαμε ότι η συμμετοχική εγκατάσταση “Το Φωτιστικό σου Αλλιώς”, με πρώτη εμφάνιση στη Θεσσαλονίκη το 2010, στο πλαίσιο του “Θεσσαλονίκη Αλλιώς” στην οδό Εμπράρ, και έπειτα υπό τη σκέπη της “Συν-οικίας Πιττάκη”, όπου φιλοξενείται μέχρι σήμερα, είναι σημαντικός σταθμός στη δράση μας γιατί συμβόλισε την έξοδό μας στο αστικό τοπίο και την αρχή του ενδιαφέροντός μας για το δημόσιο χώρο.

Τί σχεδιάσατε για τις φετινές γιορτές στη Θεσσαλονίκη; Προτείναμε δυο φωτιστικές επεμβάσεις σε συγκεκριμένες οδούς της πόλης. Από τη μία λοιπόν, σχεδιάστηκε το “Πεφταστέρι” για την οδό Φιλικής Εταιρείας. Πρόκειται για ένα φωτεινό αστέρι υπερμεγέθους κλίμακας, το οποίο έπεσε από τον ουρανό και σφηνώθηκε ανάμεσα στα παράλληλα κτίρια της οδού που δημιουργεί ένα κάδρο στο βασικό τοπόσημο της πόλης, το Λευκό Πύργο. Η εικόνα αυτού του γιγάντιου φωτεινού αστεριού αναπτύσσει έναν παιχνιδιάρικο διάλογο με τα διακοσμητικά αστέρια που χρησιμοποιούμε για τον οικιακό χριστουγεννιάτικο στολισμό. Από την άλλη, για τη Μητροπόλεως, σχεδιάσαμε μια φωτιστική παρέμβαση, όπου μια σειρά από φωτεινές συνθέσεις που πολλαπλασιάζουν το σχήμα του κύκλου τοποθετούνται επιστύλια κατά μήκος του δρόμου. Μια εικόνα που αποτελεί μια εικαστική αναφορά στις χριστουγεννιάτικες μπάλες και τις χιονόμπαλες, επίσης οικεία μοτίβα της εορταστικής διακόσμησης.

Έχετε «χριστουγεννιάτικα» ή άλλα νέα σχέδια και για την Αθήνα; Αυτήν τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη η εγκατάσταση μιας σειράς φωτιστικών παρεμβάσεων σε σημεία του Πάρκου του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος στο πλαίσιο της χριστουγεννιάτικης διακόσμησής του. Οι εγκαταστάσεις θα ολοκληρωθούν μέσα στις επόμενες μέρες. Όπως βλέπετε, φέτος έχουμε γιορτινή διάθεση!

Ποια κτίρια πιστεύετε ότι θα έπρεπε να προβάλλουμε φωτίζοντάς τα; Ο αρχιτεκτονικός φωτισμός είναι μια πολύ μεγάλη συζήτηση για την εικόνα των πόλεων. Φυσικά, τα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και κτίρια που αποτελούν κομμάτι της καθημερινής ζωής μιας πόλης θα μεταμορφώνονταν και θα αναδεικνύονταν αν υπήρχε πρόβλεψη και διάθεση για δημιουργικές μελέτες φωτισμού.

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εγκαταστάσεις σας ήταν το Oh my CAD, στη Θεσσαλονίκη το 2013. Βάλατε φωτεινές διαστάσεις μετρώντας το ύψος του Λευκού Πύργου και το πλάτος του. Αυτό προκαλούσε μια ευχάριστη και αναπάντεχη έκπληξη στον περαστικό και είχε και μια δόση χιούμορ. Πιστεύετε ότι το στοιχείο της έκπληξης αλλά και το χιούμορ λείπουν από τον δημιουργικό φωτισμό και κατ’ επέκταση τον αστικό σχεδιασμό των πόλεων; Δυστυχώς, λείπουν, με κάποιες φωτεινές και παρορμητικές εξαιρέσεις. Πιστεύουμε ότι αυτή η διάθεση χιούμορ και παιχνιδιού, σε συνδυασμό με το στοιχείο της έκπληξης θα ενδυνάμωναν σε μεγάλο βαθμό τον αστικό σχεδιασμό και κατ’ επέκταση το φωτισμό των πόλεων. Μερικές φορές πρέπει να αφήνουμε πίσω μας τη σοβαροφανή τεχνοκρατία και να αντικρίζουμε τις πόλεις με τα μάτια και τον ενθουσιασμό ενός παιδιού. Μόνο έτσι μπορούμε να προτείνουμε φρέσκες δημιουργικές επεμβάσεις και να ανανεώσουμε το βλέμμα του κάτοικου. Αρκετές μας εγκαταστάσεις προσπαθούν να έχουν αυτήν την παιχνιδιάρικη διάθεση της ανατροπής και της μεταμόρφωσης, έστω και με εφήμερο τρόπο.

Πώς μπορεί να ενεργοποιηθεί ο δημόσιος χώρος μέσα από εφήμερες ή και μόνιμες δράσεις; Ο δημόσιος χώρος είναι κάτι ζωντανό, το οποίο μεταβάλλεται και εξελίσσεται διαρκώς. Νομίζουμε οτι το παράδειγμα της Πιττάκη είναι το πιο χαρακτηριστικό σχετικά με αυτήν τη συζήτηση. Αυτό το εγκαταλελειμμένο δρομάκι, μέσα στην καρδιά της Αθήνας παρουσίαζε πολύ περιορισμένη κινητικότητα, με σταδιακή συρρίκνωση των μικρών επιχειρήσεων που στεγάζονταν εκεί. Μετά τη φωτιστική μας εγκατάσταση και τις δράσεις της “Συν-οικίας Πιττάκη” από την ομάδα Imagine The City, το δρομάκι μετατράπηκε σε νέο αστικό προορισμό, με ανάπτυξη της επιχειρηματικής και της κοινωνικής δραστηριότητας της περιοχής (ίσως σήμερα, με κάποιες υπερβολικές εκφράσεις). Η Πιττάκη ξανααγαπήθηκε από τους κατοίκους της και άρχισε να γίνεται πόλος έλξης επισκεπτών. Φαίνεται πως αυτή η δοκιμή αστικής αναγέννησης στη μικρή κλίμακα πέτυχε. Mε λίγα λόγια, ο δημόσιος χώρος είναι εκεί και μας περιμένει να τον προσεγγίσουμε και να τον ανανεώσουμε.

Το Urban Lightscapes Ρroject περιλάμβανε δράσεις στο Μάαστριχτ, στη Βαρκελώνη και στην Αθήνα. Τι αποκομίσατε από όλο αυτό; Θα υπάρχει συνέχεια; Τo Urban Lightscapes αποτελεί για εμάς το πιο ολοκληρωμένο project μας, τόσο από άποψη οργάνωσης, πειραματισμού, όσο και δημιουργικών αποτελεσμάτων. Συζητήθηκε το θέμα του αστικού φωτισμού και η εικαστική του διάσταση μέσα από διαφορετικές φόρμες και με διαφορετικούς συνομιλητές. Αυτό που συνειδητοποιήσαμε είναι οτι ο εικαστικός φωτισμός στο δημόσιο χώρο μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην επανοικειοποίηση της πόλης από τους κατοίκους της. Αποτελεί ισχυρό εργαλείο διαμόρφωσης, συμμετοχής και ενεργοποίησης όσον αφορά τη σχέση του κατοίκου με την πόλη μέσα στην οποία ζει. Ελπίζουμε και προσπαθούμε να υπάρξει συνέχεια αυτού του δημιουργικού διαλόγου γιατί ιδιαίτερα στη χώρα που ζούμε έχουν να γίνουν ακόμη πολλά βήματα.

Είστε μια ομάδα. Συλλογικότητα έναντι ατομικότητας. Τι έχετε κερδίσει με την συνεργατική δημιουργικότητα και την ανταλλαγή ιδεών; Η συνεργατικότητα, ο συνεχής διάλογος, ακόμη και με τη μορφή διαφωνιών, η ανταλλαγή σκέψεων και ιδεών είναι ο βασικός πυρήνας της δημιουργικότητάς μας. Όπως είδατε, αν και με διαφορετικές ενασχολήσεις ο καθένας, σμίξαμε στην ανάγκη μας για εικαστική έκφραση με το φως και για ομαδική δημιουργία. Η πολυφωνία, το πάρε-δώσε εννέα διαφορετικών μυαλών και ο συνεργατικός σχεδιασμός μας έχουν διαμορφώσει και σε ατομικό και σε ομαδικό επίπεδο. Μέσα από αυτές τις διαδικασίες, έχουμε γίνει διαλλακτικοί, πιο ανοιχτόμυαλοι, με πιο σύνθετη σκέψη. Η ομαδική δουλειά είναι δώρο στη ζωή ενός δημιουργού.

Οι δράσεις σας συχνά απαιτούν συλλογικές παρεμβάσεις στον χώρο. Κάτι σαν συμμετοχικά εργαστήρια με κατοίκους. Πιστεύετε ότι το γεγονός αυτό αποτελεί και μια πολιτική δήλωση, μιας και απαιτούνται ενεργοί πολίτες, αυθόρμητη από τα κάτω αρχιτεκτονική και προϋποθέτουν μια ουτοπία ισότητας; Θέλοντας ή μη, ό,τι δημιουργούμε είναι εν δυνάμει πολιτικό από τη στιγμή που συνομιλεί με το δημόσιο χώρο. Η συμμετοχικότητα ή η άμεση διάδραση με το χρήστη είναι στοιχεία που μας ενδιαφέρουν ακριβώς γιατί προωθούν την ενεργοποίηση των πολιτών και τη συνειδητοποίηση οτι μπορούν να συνδιαμορφώσουν, αν το επιθυμούν, την εικόνα της πόλης μέσα στην οποία ζουν. Φυσικά, οι πολιτικές διαδικασίες έχουν ακόμη να διανύσουν δρόμο ώστε να διευρυνθούν και να γίνουν πραγματικά συμμετοχικές, αλλά αυτές οι απόπειρες ταράσσουν λίγο τη δεδομένη κατάσταση.

Μπορεί να αλλάξει ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την «τέχνη»; Θα μπορούσαμε να εστιάσουμε περισσότερο στην διαδικασία παρά στο τελικό αποτέλεσμα; Μπορεί και θα έπρεπε να αλλάξει! Φυσικά, θα πρέπει να επιστρέψουμε την κουβέντα πάλι στο θέμα της εκπαίδευσης. Οι συμμετοχικές μορφές τέχνης, όπου ο θεατής-χρήστης παίρνει μέρος στη διαδικασία παραγωγής του έργου, ακόμη και στη διαδικασία σύλληψης και σχεδιασμού έχουν πολύ ενδιαφέροντα και ανατρεπτικά αποτελέσματα, ακόμη και για τους ίδιους τους δημιουργούς. Για παράδειγμα, υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για την τέχνη για την κοινωνική αλλαγή στις μέρες μας, όπου ο δημιουργός, ανεξαρτήτου του υλικού και του μέσου έκφρασής του, συνδημιουργεί με ομάδες ανθρώπων, μεταμορφώνοντας κομμάτια της ζωής τους. Φυσικά, μέσα από αυτή τη διαδικασία, μεταμορφώνεται και ο ίδιος.

Πόση αξία δίνετε στο περιβαλλοντικό πρόσημο: στην αειφορία, την βιωσιμότητα, την ανθεκτικότητα, την ορθή κατανάλωση πόρων,την ενεργειακή απόδοση; Η αλήθεια είναι οτι έχουν γίνει τεράστια βήματα στην τεχνολογία φωτισμού, από άποψη ενεργειακής απόδοσης, ωστόσο όπως φαντάζεστε, συχνά εκτινάσσουν το budget στα ύψη. Προσπαθούμε όσο μπορούμε να είμαστε ενήμεροι και να έχουμε επαφή με τις νέες τεχνολογίες και να τις προτείνουμε ως συγκεκριμένες επιλογές. Έχουμε συζητήσει και κατά διαστήματα την ιδέα μιας σειράς εγκαταστάσεων με τη χρήση της ηλιακής ενέργειας.

Από πού εμπνέεστε; Από έργα άλλων καλλιτεχνών και σχεδιαστών, από τη δουλειά που κάνει ο καθένας ατομικά, από τη φύση, από εικόνες που έχουν εγγραφεί μέσα μας, από τον κινηματογράφο, το θέατρο, τη μουσική, την ποπ κουλτούρα.

Έχετε αγαπημένους σχεδιαστές; O Olafur Eliasson είναι ο αγαπημένος μας. Μας ελκύει ο τρόπος που πειραματίζεται με τις διάφορες ιδιότητες και ποιότητες του φωτός στο studio του και οι καθηλωτικές ατμόσφαιρες που δημιουργεί μέσα από τις εγκαταστάσεις του.

Η εικόνα του Weather Project του Olafur Eliasson, εκείνου του εκτυφλωτικού ανατέλλοντος ήλιου που αναδύθηκε στην Tate Modern στο Λονδίνο (2003-2004) βάφοντας με ομιχλώδη πορτοκαλί λάμψη την ατμόσφαιρα, με έκανε να αγαπήσω τις δυνατότητες αυτού του άυλου στοιχείου. Του φωτός. Μπορείς να σχεδιάσεις την ατμόσφαιρα ενός χώρου; Η μαγεία του φωτός είναι ακριβώς αυτή. Η παρουσία του μπορεί να αλλάξει τις διαστάσεις, τα όρια και την ταυτότητα ενός χώρου. Πολύ συχνά, φτιάχνει χώρο από την αρχή. Αυτό είναι που απολαμβάνουμε· να δημιουργούμε φωτεινά τοπία μέσα σε ένα δωμάτιο ή φωτεινά δωμάτια στη μέση ενός δρόμου. Οικείους και ανοίκειους τόπους μέσα από το φως.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας; Αφού ολοκληρωθούν οι χριστουγεννιάτικες επεμβάσεις μας, θα θέλαμε να επιστρέψουμε λίγο στις εγκαταστάσεις μας που είναι in situ στην Αθήνα, την εγκατάσταση στην οδό Πιττάκη και την εγκατάσταση στη Στοά Εμπόρων για να δούμε πώς θα εξασφαλίσουμε τη συνέχεια της ζωής τους στο δημόσιο χώρο. Απαιτεί αρκετή οργάνωση και γραφειοκρατία για να διατηρηθεί μια εγκατάσταση ζωντανή. Κατά τα άλλα, θα δούμε τί μας επιφυλάσσει δημιουργικά η νέα χρονιά!Ευχαριστούμε πολύ για αυτήν την ωραία συζήτηση!