Λουτρικές συναθροίσεις

της Τζίνας Σωτηροπούλου

Γκέτεμποργκ, Σουηδία

Σάουνα

Ένας μικρός δημόσιος χώρος σάουνας στην όχθη του ποταμού Γκέτα στο Γκέτεμποργκ έφτασε στους τέσσερεις φιναλίστ για το βραβείο Kasper-Salin 2015, το Εθνικό Βραβείο Αρχιτεκτονικής της Σουηδίας, ενώ κέρδισε το αντίστοιχο βραβείο SAVG της Επαρχίας της Βέστρα Γκέταλαντ, της “Δυτικής Χώρας των Γότθων”. Ένα οργανικό κοντέινερ στις γκρίζες αποχρώσεις της βιομηχανικής ζώνης του λιμανιού του Φριχάμνεν ζωντανεύει μια υποβαθμισμένη συνοικία και αναβιώνει την σκανδιναβική λουτρική κουλτούρα ως μέσο αναψυχής αλλά και κοινωνικοποίησης.

Πλάι σε έναν μουντό ξεχασμένο γερανό και ένα εγκαταλειμμένο πλοίο που ρυμουλκούσε σιδερένια αλιευτικά σκάφη, η υπερυψωμένη σάουνα αναδύεται ως μια μετα-αποκαλυτπική sci-fi  μορφή, μια σκουριασμένη τεθλασμένη που ενώνεται με την αποβάθρα με μια ξύλινη γέφυρα. Ένα ακατέργαστο ζωόμορφο κτίριο που γατζώνεται σε μπετονένιους πασσάλους. Το εξωτερικό του περίβλημα, δεκάδες ανομοιόμορφα σκληρά φύλλα κυματοειδούς χάλυβα, ενσωματώνει την πατίνα του χρόνου, συνομιλώντας με τα δομικά στοιχεία του πρώτου λιμανιού της χώρας.  Σε ευθεία αντίστιξη με την ψυχρή διαβρωμένη αισθητική της όψης, ξύλινες φλοίδες από καπλαμά αγριόπευκου επενδύουν τo εσωτερικό της. Πλέκοντας ένα ξύλινο μοτίβο στοιχισμένων παράλληλων γραμμών ρέουν προς τα μεγάλα διάφανα ανοίγματα που αντικρίζουν και καδράρουν το νερό του λιμανιού. Με στοιχειώδη αρχιτεκτονική τυπολογία σάουνας, ο χώρος αναβλύζει ατμό και θερμότητα, συγκεντρώνοντας δεκάδες κατοίκους καθημερινά ως ένας εναλλακτικός δημόσιος χώρος ξεκούρασης και χαλάρωσης.

Λίγο παρακάτω, ένα ομιχλώδες φως διαχέεται μέσα από τις εκατοντάδες φιάλες κρασιού που έχουν αντικαταστήσει τα υαλότουβλα. Γυάλινα ανακυκλωμένα μπουκάλια ενσωματώνονται στους τοίχους, δημιουργούν καμπύλα χωρίσματα και οριοθετούν τον χώρο του ντους.  Δίπλα στην προκυμαία, ξύλινα ασύμμετρα μαδέρια χαράσσουν παράκτιες διαδρομές με τελικό προορισμό μια μικρή πλωτή πισίνα που ξεπροβάλλει δίπλα στο νερό.  Η σάουνα με τις βοηθητικές λειτουργίες της και η πισίνα είναι οι πρώτες αστικές παρεμβάσεις που έχουν πραγματοποιηθεί, με ορίζοντα το 2021 που θα ολοκληρωθεί η μετατροπή του λιμανιού σε δημόσιο πάρκο με αφορμή την 400ή επέτειο της πόλης. Οι νέες χρήσεις έρχονται να δυναμιτίσουν ανεκμετάλλευτες προοπτικές, παράγοντας απρόσμενα συμβάντα κατά τον Μπαντιού, σε έναν σχεδόν εγκαταλελειμμένο τόπο. Η αρχιτεκτονική γίνεται εργαλείο για την δημιουργία μιας πόλης ανοιχτής σε πολλαπλές δράσεις.  

Συμμετοχικός σχεδιασμός

Με ευτελή υλικά και πολύ ενθουσιασμό, μια εξωπραγματική χρήση γεννιέται στις αποβάθρες, που από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 φιλοδόξησαν να γίνουν ψυχαγωγικός προορισμός αλλάζοντας την ταυτότητα της περιοχής. Προσπάθησαν να επενδύσουν σε μια πολεοδομική «εξυγίανση» όπου μεγάλης κλίμακας «πολεοδομικά γεγονότα», από ροκ συναυλίες μέχρι εκθέσεις και αθλητικά δρώμενα σιγόνταραν επενδυτικές οικιστικές προτάσεις, με μια ναυπηγική βιομηχανία να συρρικνώνεται δραματικά λόγω μείωσης πόρων. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο έρχεται το αρχιτεκτονικό γραφείο raumlabor -μια δημιουργική κολλεκτίβα εννιά αρχιτεκτόνων που διαμορφώνουν ένα συνεργατικό δίκτυο αρχιτεκτονικής, πολεοδομίας και τέχνης- να ενεργοποιήσει συμμετοχικές και ανοιχτές διαδικασίες και να δώσει μια διαφορετική θεώρηση στο τι είναι δημόσιος χώρος, ποιος αποφασίζει για αυτόν και με ποιον τρόπο.

Η Δημοτική Τράπεζα Ανάπτυξης της Παράκτιας Ζώνης του ποταμού του Γκέτεμποργκ ανέλαβε δράση ως φορέας της ανάπλασης. Εντυπωσιακό και αυτό σε καιρούς που η ιδιωτική πρωτοβουλία έχει σαρώσει τα πάντα και το κράτος έχει μπει στο περιθώριο. Μπορεί λοιπόν το «σουηδικό μοντέλο», η πιο ολοκληρωμένη εκδοχή του σοσιαλδημοκρατικού κράτους πρόνοιας να έχει παραχωρήσει σημαντικές κατακτήσεις, με τον ρυθμό αύξησης της κοινωνικής ανισότητας να εκτινάζεται στα ύψη, εντούτοις παραμένει μια από τις λίγες χώρες που επενδύουν στον δημόσιο τομέα και τις κοινωνικές δαπάνες.

Οι βερολινέζοι raumlabor βάζουν την επιθυμία και την φαντασία των κατοίκων σε πρώτο πλάνο, μιλώντας για τις δυνατότητες του τοπίου. Οι ίδιοι οι κάτοικοι συμμετέχουν στην διαχείριση και τον μετασχηματισμό του δημόσιου χώρου μέσα από εργαστήρια επεξεργασίας ιδεών αλλά και πραγματικής δουλειάς ανοικοδόμησης. Ένας δυναμικός συμμετοχικός πολεοδομικός σχεδιασμός είναι σε εξέλιξη. 24 κάτοικοι της πόλης, αρχιτέκτονες, ξυλουργοί, σχεδιαστές, φοιτητές, καλλιτέχνες, πολεοδόμοι και ένας μάγειρας, που ανταποκρίθηκαν στην ανοιχτή πρόσκληση των αρχιτεκτόνων, χρειάστηκε για να λειτουργήσουν αυτές οι μη εμπορικές χρήσεις που προσιδιάζουν περισσότερο σε πολιτιστικούς χώρους: σημεία συνάντησης, συζήτησης και περισυλλογής, βαθιά προσωπικά και ταυτόχρονα ιδιαίτερα εξωστρεφή. Ένα δημόσιο υδάτινο φόρουμ. Η κοινωνικοποίηση ξεκινά από τα θερμόλουτρα. Οι κάτοικοι ζουν μαζί, υφαίνοντας σύγχρονες λουτρικές τελετουργίες, επαναπροσδιορίζοντας εμπειρικά τις νέες συλλογικές χρήσεις.

Πισίνα

Το λουτρό ως φόρουμ, ως τόπος δημόσιας συζήτησης και κοινωνικής συναναστροφής, εμφανίζεται συχνά ιστορικά. Στην ανατολή ως χαμάμ, στον βορρά ως σάουνα και στην σύγχρονη εκδοχή του ως πισίνα και spa.  To 2016, η  πισίνα αποτέλεσε το κεντρικό έκθεμα της Αυστραλίας στην 15η Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας.  Τόπος χαλάρωσης, πολιτικών αναλύσεων αλλά και απολαυστικών συνευρέσεων, η αυστραλέζικη πισίνα δοκιμάστηκε για πρώτη φορά στο ολοκαίνουριο περίπτερό της, το πρώτο νέο κτίριο του 21ου αιώνα και το τελευταίο που επιτράπηκε να χτιστεί στους περίφημους κήπους Giardini. Ο γρανιτένιος κατάμαυρος μινιμαλιστικός κύβος του αρχιτεκτονικού γραφείου Denton Corker Marshall, κρέμεται πάνω από το κανάλι, ακριβώς απέναντι από το ελληνικό περίπτερο.

Είναι γεγονός ότι η Αυστραλία έχει παράδοση στις δημόσιες πισίνες. Στις αρχές του αιώνα οι παράκτιες πισίνες σχετίζονται με τους πρώτους δημόσιους χώρους αναψυχής στην περιοχή Coogee του Σϊδνευ. Εκεί, το 1907 γεννιούνται τα περίφημα Λουτρά Wylie’s. Στην συλλογική μνήμη οι πισίνες είναι κυρίως δημόσιοι τόποι γιορτής, αναψυχής και αναζωογόνησης. Χώροι που σε κάνουν να ανήκεις στην κοινότητα. Σε άμεση επαφή με την φύση, οι Αυστραλοί μιλούν για δημοκρατικούς κοινωνικούς χώρους, πυκνωτές της ισότητας και ρυθμιστές της διαφορετικότητας, τόπους που επουλώνουν φυλετικές και πολιτισμικές διακρίσεις. Λόγια αντιφατικά, αν αναλογιστεί κανείς το ιδιαίτερα σκληρό προφίλ της χώρας απέναντι στους πρόσφυγες με την υιοθέτηση εχθρικών τακτικών απομόνωσης και αποτροπής προσέλευσης.

Ίσως αυτός να είναι και ένας από τους λόγους που η θεματική της εθνικής της συμμετοχής βασίστηκε στην “Πισίνα”,  μια ανώδυνη και συμβατή «ανταπόκριση από το αυστραλέζικο μέτωπο» φοβούμενη να ανοίξει μεγαλύτερα ζητήματα  όπως μεταξύ άλλων το προσφυγικό, το δικαίωμα στην κατοικία, τις συνθήκες εργασίας ή τα κτίρια που δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ λόγω κρίσης. Σε αντίθεση με άλλα εθνικά περίπτερα, το υδάτινο φόρουμ μοιάζει να απέχει πολύ από το είδος της ανταπόκρισης που αναζήτησε ο Αραβένα, επιμελητής της Μπιενάλε.  Και όμως.  Το περίπτερο της Αυστραλίας είχε μια από τις  μεγαλύτερες επισκεψιμότητες. Σε επιμέλεια της Isabelle Toland και της Amelia Holliday, του αρχιτεκτονικού γραφείου Aileen Sage με έδρα το Σύδνευ και της πολεοδόμου Michelle Tabet, η 1:1 κλίμακας πισίνα της αυστραλιανής συμμετοχής εγγράφεται στην μπιεναλενική μνήμη ως μια εξαίσια βιωματική εμπειρία : μια δροσερή αναπάντεχη χωρική εγκατάσταση που αναζωογονεί τις αισθήσεις. Αν απομονωθεί από το γενικότερο θεματικό πλαίσιο λοιπόν, αναμφίβολα κεντρίζει το ενδιαφέρον. Ως μια αγχωλυτική βουτιά στα αδυσώπητα καθημερινά μέτωπα.

Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο κυριακάτικο πολιτιστικό ένθετο “Τέχνες & Γράμματα” της εφημερίδας Καθημερινή | 27 Ιουνίου 2016

Διαβάστε το άρθρο στην Καθημερινή